ے کار عصمت چغتائی
اسی روپئے تنخواہ، مہنگائی بھتا، امتحان دی فیس رلا-ملا کے گزارا ہو رہا سی...بس، کجھ بچدا نہیں سی۔ پر قرضہ اک مہینے توں دوجے مہینے نوں رسکدا جاندا۔ نسیم دی پیدائش 'تے وی کھچّ-دھو کے پورا پے جاندا، جے حاجرا دا بخار جی دا جنجال نہ بن گیا ہندا تاں جھومکیاں ویچن دی نوبت نہ آؤندی۔ کنی ریجھ نال بنوائیاں سن جھمکیاں! بڑا دکھ ہویا۔ خیر، پھیر بن جانگیاں۔
پر ایہہ سبھ دل نوں سمجھاؤن دیاں گلّ نے۔ اک-اک کرکے گئیاں، دہیز دیاں ساریاں چیزاں، مڑ واپس نہیں آئیاں۔ جگنوں، مہید دے امتحان دی فیس دی بھینٹ چڑھ گئے۔ سوچیا سی—چلو، نوکری تاں پکی ہو جائیگی...ہزاراں جگنوں بن جانگے۔ ہر مہینے جگنوناں دا حساب لایا جاندا...سونے دی قیمت سی کہ گھٹن دا ناں ای نہیں سی لیندی پئی۔ 'غضب خدا دا، اکی روپئے توں اک سو سولاں 'تے پہنچ گیئے...بھلا کی جگنوں بناوا لؤ کوئی؟'
اﷲ میاں نے ماں دیاں چھاتیاں وچ دودھ وی شاید باقر میاں ورگے بندیاں دی تنخواہ دے حساب نال ای دتا اے۔ مکان دا کرایہ نہ ہووے، نہ صحیح...رکھی-سکی سبھ چل جائیگی، پر بچے دی اوہ خوراک جہڑی قدرت نے اپنے ہتھ رکھی ہوئی اے—مکّ-سکّ جائے تاں پھیر!...تے بخار وچ کم بخت دودھ وی سکّ گیا سی۔ اماں جی تاں ایہو کہندے رہے، “کی فیشن آ گیئے، بوتل نال دودھ پیاؤن دا...ساڈے زمانے 'چ تنّ-تنّ سال پیاؤندے، تد وی نیں سی مکدا-سکدا ہندا دودھ۔”
پر بھلاں اوہناں نوں ایہہ کون کہندا کہ بیبی-جی تہاڈے زمانے وچ ڈالڈا نہیں سی ہندا ہندا...چھنیں بھر-بھر دودھ-چھوارے اڈاؤندے سو، پھیر تنّ سال دودھ پیا کے کہڑی توپ چلا دیندے سو۔' پر بیبی-جی دے منہ لگنا، اپنی موت نوں ماسی کہنا سی—انج پنجے جھاڑ کے پچھے پے جاندے کہ ہوش اڈّ جاندے۔ دن وچ کئی-کئی ویر بیبی-جی دے طعنے سننے پیندے۔ چلو گلّ مکی، کہہ لیا، سن لیا—چھٹی ہوئی۔ نالے بیبی-جی نوں ہور کم وی کہڑا سی، سوائے اپنے گٹھیئے نوں رون دے...تے گٹھیئے دے نال جے کوئی ہور گلّ ہتھ لگّ جاندی تاں نال ہی اس نوں وی دھو لیندے۔
جدوں چھانٹی والی لسٹ وچ باقر میاں دا ناں وی نظر آیا تاں پہلاں تاں اوہ اسنوں مذاق ای سمجھدے رہے—نوں سال نوکری کیتی سی، پکے نہیں سن ہوئے تاں کی ہویا، ہو جانگے...اپنی سرکار اے، آپُ فکر کریگی۔ خیر، نوٹس ملیا اے تاں کی ہویا، پہلاں وی کئی واری مل چکیا سی۔ ذرا جنی بھج-نٹھ توں بعد پھیر کسے سکول وچ لا دتا جاندا سی۔ اک واری چھ مہینے کتے جگہ خالی نہ ہوئی تاں رجسٹرار دے دفتر وچ لا دتا گیا سی...مطلب تاں تنخواہ تیک سی، جد تیک ملدی رہی خیال ای نہیں آیا کہ اجے کچے نے کہ پکے...۔
پر ایس واری اجیہا پکا جواب ملیا کہ ڈیڈھ سال دی بھج-نٹھ پچھوں ای پتہ لگیا کہ کسے دے وسّ دی گلّ نہیں—تے بحالی دی کوئی گنجائش باقی نہیں رہی۔ نوں سال پکیاں نہ ہونا ای نکمیپن دا ثبوت سی۔ ویسے تاں اس نالوں پچھوں لگے، دوویں ہتھیں روٹیاں مروڑ رہے سی کیونکہ اوہناں پکے ہون دی کھائی پار کر لئی سی...تے ایہناں سستی تے لاپرواہی کارن اس نوں کوئی مہتو ای نہیں سی دتا۔
ایہہ ڈیڈھ سال کنج بیتیا، جاں حاجرا بی جاندی سی، جاں باقر میاں جاں کچھ-کچھ اماں جی...پر اوہناں نوں تاں گیاراں روپئے پینشن دے مل رہے سی۔ کدی کھانے دے سوائے کسے ہور چیز لئی ہتھ اڈن دی لوڑ محسوس نہیں سی ہوئی—مرن والے نے مر کے وی اینا سہارا تاں چھڈیا ای سی۔
کیہیاں جھمکیاں تے کیہا گلوبند...اک-اک کر کے کھر گئے سن—پہلاں گہنے رکھے گئے، پھیر وک گئے۔ افسراں دے گھراں دی دھوڑ پھکی، پر نوکری واپس نہ ملی۔ سال وچ چھ مہینے دو اک ٹیوشناں مل جاندیاں...پر بھری کلاس نوں پڑھاؤن دے عادی میاں جی، اک دو بچیاں نوں پڑہاؤندے ہوئے کھجھ جاندے۔
حاجرا بی نے پنجاب توں میٹرک کرکے اپنے محلے دیاں بیویاں وچ کافی قابلِ اعتراز حد تکّ آزاد ہون دا رتبہ پراپت کیتا ہویا سی۔ جدوں شادی ہوئی تاں سارا پڑھیا-گنیا بال-بچیاں دی دیکھ-بھال وچ ناساں تھانئیں باہر نکل گیا۔ ورھیاں توں کسے کتاب نوں ہتھ نہیں سی لایا۔ کدی دل اداس ہندا تاں دوپیہرے پرانی 'سہیلی' دا کوئی پرانا انک، جہڑے اوہنے پیکیاں توں نال لیاندے سن، دوبارہ پڑھ لیندی۔ حاجرا بی دے ابا نوں دھی نوں پڑھاؤن دا بڑا شوق سی۔ زنانے پرچے لگاتار اس دے ناں آؤندے رہندے سن۔ شادی پچھوں لاپرواہی تے کجھ رجھیویں تے کجھ پیسے دی کمی کرکے رسالے-وغیرہ سبھ چھٹّ گئے۔
جدوں گوانڈھن نے حاجرا بی نوں نیڑے دے سکول وچ نوکری کر لین دی رائے دتی تاں بی اماں نے اس دیاں ستّ پشتاں دیاں قبراں وچ کیڑے پا دتے۔ پڑھیاں-لکھیاں عورتاں دے چال-چلن بارے اینے قصے سنائے کہ حاجرا نے کناں اتے ہتھ دھر لئے—'طوبیٰ میری میں کدوں کر رہی آں نوکری۔' “ایہہ ساریاں موئیاں ماسٹرنیاں، ماسٹراں نال پھسیاں ہندیئیں۔ سکول دا تاں بہانہ ہندے۔ گھرے کنڈی نہیں لگدی تاں سکول گل کھیاؤن جا وڑدیئیں۔” اوہ کہندے ہندے سن۔
پر لوڑ بندے نوں تھکّ کے چٹن 'تے مجبور کر دیندی اے۔ جدوں گھروں کڈھ دتے جان دی نوبت آ گئی تے سارے آنڈھ-گوانڈھ نے تے ادھار دین والیاں نے سچ مچّ دروازے منہ 'تے ہی بند کر دتے تاں حاجرا نوں گوانڈھن دی گلّ 'تے غور کرنا پیا۔
“اوہ ہور کوئی الو کے پٹھے ہونگے جہڑے زنانی دی کمائی کھاندے ہونگے۔” پچھن 'تے باقر میاں نے کیہا سی، “اجے اینا دم ہے...جد مر جاواںگا، تد جو جی 'چ آئے کر لویں!”
“ہن تاں زیور وی نہیں رہے۔ سارے اک اک کرکے وک گئے نے۔”
“وک گئے تاں کی ہویا۔ کیہا تاں ہے پیسے آؤن دے پہلاں تیرے زیور بنواوانگا۔ مری کیوں جاننیں ایں۔”
“اوں-ہ آ چکیا ہن پیسہ۔ سال وچ تنّ چار سو دی کمائی وچ کنج گزارا ہو سکدے۔”
“دیکھ بئی، جے انج آوارہ گردی کرن دا ای موڈ اے تاں طلاق لے-لے تے موجاں کر۔ میں دنیاں دیاں لاہنتاں نہیں سن سکدا۔” باقر میاں نے ہرکھ کے کیہا تے پھیر حاجرا بی دی ہمت مکّ گئی۔
اک تاں گھرے تنگی اپروں ساریاں دا مجاز چڑچڑا۔ اماں جی دی تاں سمجھ 'چ ای نہیں سی آؤندا۔
“او بئی، ساڈی تاں اپنے گیاراں روپئے وچ ودھیا سری جاندی اے۔ میں پچھدی آں، بہو توں کیوں نی گھر چلدا؟” اوہ بڑبڑ کردی۔ حساب سنن جاں سمجھن دی نہ اوہناں نوں لوڑ سی، نہ ولّ۔ پائی-پائی دا حساب لکھدی آں—پر پھیر وی ایہو رٹدے رہندے نے...
“او بئی، اینے روپئیاں 'چ تاں خاندان پل جاندے اے۔ تہاڈے تاں برکت ای نہیں...بہو، بھلا اسیں کنج گزارا کر لینیں آں...”
“تہانوں نہ مکان دا کرایہ دینا پیندے، نہ کھانے دا دھیلا۔ نہ بھنگی-ماشقی دا خرچ۔ رہِ گئی افیم دی لط تاں...”
لط شبد سن کے سٹھیائی بدھ والی اماں جی دا پٹھانی خون ابال کھا گیا۔
“میرا رہنا وی رڑکدے۔ ہاں کرایہ وی لے لیا کر، اس چوہے دی کھڈّ دا۔ دو روٹیاں کھاندی آں۔ حساب لا کے لے-لیا کر، اپنے سارے پیسے۔ کی سمجھیا اے؟ اجے دم ہے اینا کسے دے بھانڈے مانج کے اینا تاں مل جایا کرو۔ ہڈّ-پیر رہِ گئے تاں سڑک دے سٹوا دیئیں۔ اﷲ دے ناں دے دو ٹکڑ کھا کے ایہہ رنڈیپا تاں کٹیا ای جاؤ...ویسے سن لے—میں اپنے منڈے دے گھر رہندی آں کسے مالجادی دے گھر روٹیاں نی توڑ رہی۔”
حاجرا بی نے سمجھاؤن دی لکھ کوشش کیتی کہ 'میں تاں حساب دسیا سی۔ میرا خدا نہ کرے، میرا ایہہ مطلب تھوڑھا ای سی کہ تسیں ساڈے اتے بوجھ او۔' پر اوہ کد سنن والی سی۔ اک واری چھڑ پئی تاں رکن دا ناں نہیں...خود اپنیاں، اپنے خاندان دیاں ستّ پشتاں نوں یاد کر-کر کے روندی-پٹدی رہی۔ باقر میاں رات نوں تھکے-ہارے کورا جواب لے کے جویں ہی گھر آئے، اماں جی دا ریکارڈ پھیر شروع ہو گیا۔ ادھی رات تک چکی چلدی رہی۔ حاجرا نے وی، سڑدی-بھجدی نے، میاں نوں نکھٹو کہہ دتا۔ تے باقر میاں نے حساب-کتاب لا کے حاجرا نوں مورکھ سدھ کر دتا۔ تے اماں جی نے اوہناں دوواں نوں جو کجھ باقی رہندا سی اوہ وی کہہ سنایا...پر کسے دے کالجے وچ ٹھنڈک نہ پے سکی۔
ہازرا بی ساری رات روندی رہی۔
اماں جی بڑبڑ کردی رہی۔
تے باقر میاں ٹھنڈے ہؤکے بھردے-چھڈدے رہے۔
وچ وچ نسیم ڈراونے سپنے دیکھ کے روندا رہا۔ تے کئی مہینیاں دی جھک-جھک پچھوں ایہہ فیصلہ ہویا کہ جے حاجرا بی کچے طور تے کم کرن لگّ جائے تاں اینا زیادہ حرج وی نہیں۔ جویں ہی باقر میاں نوں نوکری ملیگی، اوہ نوکری چھڈّ دئیگی۔
“ہاں بئی ہن میں بورڈ دی میٹنگ وچ عرضی دین دا فیصلہ کر لئ۔ میں خود جاواںگا سکول کمیٹی دے دفتر، دیکھداں کی جواب دندے اے۔”
“کوئی مینوں شوق اے، منحوس نوکری دا...تہانوں نوکری مل جائے تاں میں کرانگی کیوں؟” حاجرا بی نے وشواس دوایا۔
“او بئی میں کون ہنیں آں رائے دین عالی، قسمت 'چ جو لکھئ—اوہ تاں ہوؤگا ای ہوؤگا۔” اماں جی نے وی رضامندی ظاہر کیتی سی۔
تے حاجرا بی نے صرف بونجا روپئے 'تے سکول وچ بچیاں دی پہلی کلاس نوں پڑھاؤنا شروع کر دتا سی۔ تزربے توں پتہ لگیا کہ پڑھائی دے اس سسٹم وچ گیان نالوں ودھ دھمکیاں تے چپیڑاں دی لوڑ ہے۔ سویر توں لے کے شام دے پنج وجے تیک گلا پاڑ-پاڑ کے بچیاں نوں تاڑنا-جھاڑنا، اوہناں دی مار-کٹائی اپر اپنے کٹاپے دی دھاک جماع کے امن بحال کرنا۔ وڈی بھین جی نوں خوش رکھن لئی ہر ویلے اوہناں دے سارے خاندان لئی ساڑھیاں، بلاؤزاں اتے کڈھائی کرکے دینا، سویٹر بننا تے گدیلیاں رزائیاں دے نگندے پاؤنا۔ حاجرا بی دی کڈھائی دی اوہ دھم پے گئی کہ ہر مہربان نے اینیاں ساڑھیاں کڈھوائیاں کہ اکھاں اگے تارے نچن لگّ پئے۔ حاجرا بی نوں اپنے کم اتے ناز سی، اج اوہی کم گلے دی رسی بن گیا سی۔ انکار کرن دی ہمت نہیں سی۔ ویسے ایہہ آمدان دا کوئی پکا سادھن نہیں سی پر کجھ نہ کجھ مل ہی جاندا سی...گھٹوگھٹّ دوپہر دی روٹی دا حیلہ تاں ہو ہی جاندا سی۔ کدی کدی ساڑھی دے شکریئی وجوں مٹھیائی جاں بسکٹ وی بچیاں لئی آ جاندے سی۔
ساریاں نوں ہی حاجرا بی دے گھر دا حالَ پتہ سی...تے کجھ نہ کجھ دندے دواندے ہی رہندے سن پر اک دن جدوں وڈی بھین جی نے کجھ پرانے کپڑے بچیاں لئی دتے تاں حاجرا بی نوں غصہ آ گیا۔ جی چاہیا کہہ دئے، 'ماسٹرنی آں کوئی منگتی نہیں۔' پر کجھ سوچ کے غصہ پی گئی...کی فائدہ، وگاڑ کے۔ مساں دو روٹیاں دا سہارا ہویا اے، کتے اوہ وی ہتھوں نہ نکل جائے۔ پر گھر آ کے کپڑے جماندارنی نوں دے دتے۔ اماں بی نے فوراً نوٹ کر لیا۔ باقر میاں نوں آؤن سار دسیا—
“چنگے بھلے کپڑے جماندارنی نوں دے دتے جاندے آ۔ اسدے پیو دے گھر وی کی انج ہی لنگر ونڈیندا سی؟ ایسے لئی تاں کہندی ہاں بیٹا، تیری کمائی وچ برکت کیوں نہیں...”
جدوں دی پتنی نوں نوکری ملی سی باقر میاں دا عجیب حالَ سی...نہ چھڈیا جاندا سی نہ نگلیا—وسّ 'چ ہندا تاں پتنی نوں اک پل نوکری نہ کرن دندے۔ یار دوست مذاق-مذاق وچ مہنے ماردے سی—
“باقر بئی عیش نے تیرے تاں گھروالی کما کے لیاؤندی اے، بیٹھ کے آرام نال کھاندا ایں۔ ایتھے ساڈی بیگم دا اوہ نخرہ اے کہ ماشا اﷲ! ہلّ کے پانی نہیں پیندی، آئے دن زیور تے کپڑے دی فرمائش۔”
“یار سچی گلّ تاں ایہہ اے کہ آپاں نوں وی ایہہ آزاد قسم دی بیوی نہیں پسند۔ یارو عورتاں دا کم تاں ایہی اے کہ مرد دا دل خوش کرن۔ زیور کپڑے دی فرمائش کرنا تاں اوہناں دا حق اے، سالا اوہ وی کی مرد جہڑا عورت نوں زیور کپڑے لئی ترسائے۔” دوجے صاحبَ نے فرمایا۔
“تیرا ای جگرا اے جو بیوی نوں تیرے میرے کول بھیج دندا ایں۔ یار سونہ خدا دی میں تاں خدکشی کر لواں انج تیویں دے ٹکڑیاں 'تے میں تاں نہ جیوندا رہِ سکاں۔”
“اوئِ ایہہ بورڈ دے میمبر! سالے پرلے درزے دے حرام زادے ہندے نے۔ ایہہ سکول تاں ناں دے نے سالے چکلے نے چکلے، برا نہ منی تیری بیوی تاں خیر شریف اے۔ ایہہ سالیاں ماسٹرنیاں اول نمبر دیاں اوہ ہندیاں نے۔ ایہہ ساریاں میمبراں دے گھریں تریاں پھردیاں نے۔”
“لاحول ولا کوتّ۔ اوئِ یار ایہناں ماسٹرنیاں نوں دیکھ کے تاں کے آؤندی اے۔ سالیاں ساریاں کانیاں-مینیاں، بھیڑیاں شکلاں...ایہہ میمبر سہرے وی گھامڑ ہندے نے۔ عشقَ وی لڑاؤندے نے تاں کیا تھرڈ کلاس مال نال۔ یار ساڈے محلے وچ اک سالی ماسٹرنی سی...جی بھر کے بدصورت۔ بکری ورگیاں کالیاں کالیاں لتاں، برقعے وچوں نکلیاں ہندیاں۔ جدوں میرے گھر ساہمنیوں لنگھدی میں منڈیاں نوں کہندا، 'لا دیو سالی دے مگر کتا۔ یار بڑا مزہ آؤندا سی، لنگڑے کاں وانگر پھدک-پھدک کے دوڑدی سی۔ بڑی سچی-سچی بندی سی۔ سالی دا ڈھڈّ ہو گیا، کڈھ دتی گئی محلے وچوں جتیاں مار-مار کے۔”
ترکش دے تیر باقر میاں دی چھاتی ونھدے رہندے تے اوہ کچا جیہا ہسّ کے گلّ ٹالدے رہندے، سنی-انسنی کر چھڈدے۔ جدوں برداشت کرن دی طاقت نہ رہندی تاں کسے بہانے اٹھ کے تر آؤندے۔ آؤندیاں نوں اماں جی دو چار سنا دیندی۔
“اج نسیم نوں ناشتہ وی نہیں دتا تے بیگم صاحبہ تردی ہوئی۔ میں کہندی آں عینی سویرے سویرے سکول 'چ کی ہندے۔ میاں میں بڈھی ٹھیری قبر 'چ پیر لٹکائی بیٹھی آں۔ اج مری، کلھ دوجا دن۔ پر مینوں تاں تیرے اتے ترس آؤندے...کنج بیتیگی، ایہناں بچیا 'تے کی اثر پئیگا کہ ماں دا پیر گھڑی بھر لئی وی گھرے نہیں ٹکدا۔”
باقر میاں دا خون ابالے کھان لگدا۔
“اج آ جائے حرام زادی، مزہ نہ چخا دتا تاں گلّ کرن دا کوئی لابھ نہیں۔”
سکول ٹئیم توں بعد وڈی ماسٹرنی جی رجسٹراں دی جانچ پڑتال شروع کر دندی جاں لائبریری دیاں کتاباں والا رجسٹر لے بیٹھدی۔ جاں امتہانا دے پرچے دیاں کاپیاں کرواؤن لگدی۔ حاجرا بی کم کردی رہندی تے سوچدی رہندی...
'سلو بھکھا ہوئےگا۔ اﷲ جانے ماں جی نے ناشتہ کروایا ہوئےگا کہ نہیں۔ کتے رات والی دال نہ دے دتی ہوئے، کھٹی ہو گئی لگدی سی۔ کہنا بھلّ گئی۔ سٹّ دیندی تاں چنگا ہندا۔ کل دھوبی کپڑے دے گیا سی، ملاؤن دا وقت ای نہیں ملیا۔ پتہ نہیں کی گواء آیا ہوئےگا۔ شام نوں سبزی سستی مل جاندی اے۔ اج سلو لئی مٹر لیندی جاوانگی۔ دودھ، نرا پانی پاؤندا اے کمبکھت۔ کنا کمزور ہندا جا رہے میرا لال۔ پتہ نہیں اوہناں نوں قمیض لبھی ہوئےگی جاں نہیں۔ ساریاں قمیضاں پھٹ گئیاں نے۔ ایتکیں تنخواہ ملی تاں دو قمیضاں دا کپڑا لے لوانگی۔ ہڈیاں نکل آئیاں نے، فقراں وچ گھلے جا رہے نے۔' تے اسنوں ادوں دے باقر میاں یاد آ گئے جدوں اوہ نویں-نویں ویاہی آئی سی۔ 'کپڑیاں دا کناں شوق سی! سوٹاں نال الماری بھری پئی سی۔ آدمی اتے بڈھاپا آؤندیاں سنیاں ایں—اتھے گھر بار ای بڈھا ہو گیا ای۔ باقر میاں تاں اجے جوان نے، مشکل نال تیہہ سال دے ہونگے'...“ہازرا بی ایہہ لسٹ تاں شروع توں ای غلط اے۔” وڈی ماسٹرنی جی نے سوچاں وچوں باہر کھچّ لیاندا۔
“جی؟”
“ایہہ دیکھو...ایہہ تاں تیسری کلاس دے نمبر نے۔ ایہہ کنج توں پہلی وچ چڑھا دتے۔ کم وچ تیرا دھیان بالکل نہیں، کجھ دناں دی میں دیکھ رہی آں۔ تیری کلاس وچ وی رولا پیندا رہندا اے۔”
“میں ہنے دوجی لسٹ بنا دینی آں جی۔” ہازرا بی نے گھڑی ولّ دیکھ کے کیہا تے کاغذاں اتے جھک گئی۔
بے کاری وی آدمی نوں اونا ہی نکماں بنا دیندی ہے جناں ضرورت توں ودھ وگار۔ سارے دن دے چڑے ہوئے تے ہینتا دے شکار باقر میاں نے تھکی ہاری حاجرا بی نوں دیکھیا تاں اک اک کرکے سارے زخماں دے منہ کھلھ گئے۔
“کتھوں تشریف لیا رہے او اینی دیر نال؟”
“جہنم 'چوں۔” حاجرا بی نے چڑ کے کیہا۔
“او بئی توں کون ہندا ایں پچھن والا...کماؤ بیوی اے، کوئی مذاق تھوڑھا ای اے۔ پیٹ نوں ٹکڑ دیندی اے۔ جدوں جی کرو آؤگی، جدوں جی چاہوگا جاؤگی۔” دن بھر مکھیاں مارن پچھوں اماں جی نے وی منہ نوں ذرا ہوا لئیی سی! سو اگّ اتے تیل چھڑکیا گیا۔
“میں پچھ رہاں، کتھے لائی اینی دیر؟” باقر میاں بڑا صبر کرکے بولے۔
“سلیم...اوئِ سلو...بیٹا!” حاجرا بی نے چاہیا کجھ نہ سنے۔ کجھ نہ دیکھے۔ نہیں تاں اسدے اندروں اک بلدا ہویا انگیار نکلیگا جہڑا پوری کائنات نوں بھسم کر دئیگا۔
“میں کی پچھ رہاں...تیرے کنّ 'تے جوں ای نہیں سرک رہی۔ ہرامجاتی...الو دی پٹھی۔” باقر میاں نے ہرکھ کے اٹھدیاں ہویاں سپّ وانگ پھکار کے کیہا۔
حاجرا بی نے باقر دیاں نیم پاگل اکھاں وچ دیکھیا تے سہم گئی۔ پر ڈر نے اندر ہور وی زہر گھول دتا۔
“کمائی کرن گئی سی، ہور کتھے جاندی۔”
“کمائی دی بچی...ایہہ اینی شام تک کمائی ہو رہی سی؟”
“کہو تاں کل توں نہیں جاوانگی۔” حاجرا بی نے چڑاؤن خاطر مسکرا کے کیہا۔ “عزت دا اینا ای خیال اے تاں خود کیوں نہیں کماندے..ایہہ خوب اے، سارا دن کمبخت دماغ کھپاندے آؤ تے اپروں گالھاں سنو۔ گھرے بیٹھے آکڑدے او...عورت ہو کے میں کماواں، مزے نال توس لیندے او، اپروں گرراؤندے۔” حاجرا بی جاندی سی اوہ سبھ جھوٹھ کہہ رہی ہے۔ باقر میاں نے کنے ہی دن ہو گئے سن چٹکھارے لے کے کھانا نہیں سی کھادھا۔ اوہ لکھ پچھدی، “لون مرچ ٹھیک ہے؟” “اں؟” اوہ تربھک کے کہندے، “ہاں-ہاں سبھ ٹھیک اے۔” تے پھیر اپنیاں سوچاں دے جال وچ الجھ جاندے؛ گواچ جاندے۔ پر اس ویلے اسدا دل کہہ رہا سی کوئی باقر میاں دا کیماں کرکے کتیاں نوں پا دوے۔
گالھاں-دپڑاں، جوت-پتان ہر روز اپنی پینگھ چڑھاؤندے رہے تے اتوں اماں جی دے تیل دا چھٹا...ہور کجھ نہیں، بس ایہی۔
“ہاں بئی—بھلاء میاں، پیر دا پہراوا۔ نیں اسیں تاں کدے اپنے خصم اگے منہ نی سی کھولھیا۔ ہاں بئی، نکماں میاں تے پاں کھادھا کتا کسے نوں نی بھاؤندا۔”
پھیر ڈھڈّ دی منگ گھڑی دی گھڑی زخماں اتے کھرینڈھ لیا دیندی۔ نویں پائی، چپ چاپ، منہ چلدے رہندے—دل سلگدے رہندے۔ باقر میاں کھردری منجی اتے پئے کڑھدے تے لمیں ہؤکے بھردے رہندے۔
“اٹھو بسترا وچھاء دیاں۔” اوہ نرمیں نال کہندی۔
“رہن دیء۔” رکھا جیہا جواب ملدا۔
“ہن ایہناں نخریاں دا کی لابھ۔” اوہ کوئی نرم گلّ کہنا چاہندی، پر نرم گلاں تاں جویں سپنا بن کے رہِ گئیاں سن۔
“اک واری کہہ دتا...رہن دیء۔” باقر میاں گرجدے تے حاجرا بی اپنی پنگوڑی ورگی منجی اتے لیٹ کے گئی بیتی زندگی دے سہاونے سپنیاں وچ گواچ جاندی، جویں اوہ سپنے کسے ہور دے ہون۔
کنے دن ہو گئے سن اوہ دوویں اک دوجے نال پیار نال نہیں سی بولے۔ نوکری توں بعد باقر میاں اس توں دور ہندے چلے گئے سن۔ ہوں-ہاں دے سوائے گلّ بات ہی بند ہو گئی سی۔ اوہ سمجھدی سی اسدی اس قربانی نوں سلاہیا جائیگا۔ سسّ دے مہنے گھٹّ ہو جانگے۔ میاں دا پیار تاں ملیگا۔ میاں کماء کے لیاؤندا ہے تاں بیوی اسدے بدلے وچ اپنا پیار دیندی ہے۔ جے بیوی کمائے تاں کی میاں دا ایہہ فرض نہیں بندا کہ اوہ گھٹوگھٹّ اسنوں اپنے پیار توں محروم تاں نہ کرے۔ آخر اسدا قصور کی ہے؟ ایہی نہ کہ اوہ سبھ نوں فاقے کٹن توں بچاء رہی ہے۔ بجائے شاباشی دین دے محلے دیاں زنانیاں اسنوں نفرتمئی نظراں نال دیکھدیاں نے جویں اوہ بازاری عورت ہووے تے اوہ پوتر سوانیاں ہون۔ کی اوہ اپنے پریوار نوں بھکھا مر جان دیندی تاں پوترتا ودھ جاندی؟ محلے دے مرداں نوں تاں اسدا احسان-مند ہونا چاہیدا سی کہ اوہ اوہناں دی نسل دے اک آدمی دے فرضاں نوں نبھاء رہی ہے۔ اک کماؤن والا مرد پھرون، تے کماؤن والی بیوی مجرم! خیر اسنوں دنیاں نال نہیں، باقر میاں نال شکایت سی۔ کنے دن ہو گئے سن اوہناں نے اسنوں پیار نال چھاتی نال نہیں سی لایا۔ اوہناں دے محبت بھرے نگھّ لئی اسدی تھکی-ٹٹی دیہہ ترس گئی سی۔ اج کل اوہ سارا سارا دن بے کار پئے رہندے سن۔ اک اوہ دن ہندے سن جدوں نوکری توں تنگ آئے ہوئے سن کہ پیار تے پروار لئی سماں نہیں ملدا، خود اسدا دل چاہندا سی، ہر دن ایتوار ہووے تے ہن جدوں کہ زندگی اک پکا ایتوار بن گئی سی، اسدا دم گھٹدا جا رہا سی۔ کی اوہ دن کدی واپس نہیں آؤنگے؟ کی اوہ میاں دی زندگی وچ ہی بیوہ ہو گئی ہے؟
خدا نے جویں سن لئی، اک پرچھاواں جیہا اپنے اپر جھکدا ہویا محسوس ہویا۔ باقر میاں اسنوں ستی سمجھ کے واپس جان لگے، تڑپ کے حاجرا نے اوہناں دی بانہہ پھڑھ لئی۔ سلیم وانگ سسکدے ہوئے باقر میاں اسدیاں باہاں وچ آ گئے۔ ساری غریبی، ساری کسیل دو پیار کرن والیاں دے ہنجھوآں نے دھو دتی۔ کنے کمزور ہو گئے سن باقر میاں! اسدا گچّ بھر آیا۔ اوہناں دیاں گلاں دیاں ہڈیاں اینیاں نکیلیاں تاں کدی نہیں سی ہندیاں! جویں صدیاں بعد اوہ اوہناں نال مل رہی ہووے۔ کناں حسین سی ایہہ جسم شادی والی رات!
اوہ اسدیاں باہاں وچ گوڑھی نیند سوں گئے سن جویں ورھیاں دے جاگ رہے ہون۔ ہن اوہ اسے طرحاں سنویاں کرنگے۔ کل توں اوہ اپنی کھلّ لاہ کے اوہناں دے قدماں ہیٹھ وچھاء دئیگی۔ پتہ نہیں کنے مہینیاں دا سر وچ تیل وی نہیں لایا۔ ایہہ اوہناں دے بھرے-بھرے ہتھاں نوں کی ہو گیا اے۔ جویں بانس دیاں تیلیاں ہون! چپ چاپ اوہ اوہناں دی اک اک انگل نوں چمدی رہی، ہولی ہولی کہ کتے اوہ جاگ نہ پین۔ اسدی بانہہ سنّ ہو گئی، پر اوہ ہلی نہیں۔ بڑے دناں بعد ستے سن باقر میاں!
اسنے سپنے وچ دیکھیا—باقر میاں نوں نوکری مل گئی ہے۔ اوہ سکول جا رہے نے۔ اسنے سپنے وچ ہی گلوری منہ وچ پائی تاں اوہناں پولے جہے اسدی انگل دنداں ہیٹھ نپّ لئی۔ ساری دیہہ وچ کتکتیاں ہون لگی پئیاں تے حاجرا دی اکھ کھلھ گئی۔ کوئی اسنوں جھنجوڑ کے اٹھا رہا سی۔
“اٹھ کرماں سڑیئے، تیرا میاں پورا ہو گیا۔” اماں بی سر پٹدی ہوئی کہہ رہی سی، “ہائے ایہہ ڈائن میرے لال نوں کھا گئی۔”
(انوواد: مہیندر بیدی، جیتو)
