بچھو بھوآ عصمت چغتائی
جدوں پہلی واری میں اس نوں دیکھیا سی، اوہ رحمٰن بھائی دے پہلے منزلے دی کھڑکی وچّ بیٹھی گالھاں اتے مہنے دے رہی سی۔ سلوتاں تے سلوک سنا رہی سی۔ ایہہ کھڑکی ساڈے ویہڑے ولّ کھلھدی سی تے قانوناً اس نوں بند رکھیا جانا چاہیدا سی کیونکہ پردے والیاں تیویاں دے ساہمنے ہون دا ڈر سی۔ رحمٰن بھائی رنڈیاں دے جماندار سن۔ کوئی شادی ویاہ، ختنہ بسملا دی رسم ہندی تاں رحمٰن بھائی گھٹ-ودھ کر کے رنڈیاں بلا دندے تے غریب دے گھر وی وحیدہ جان، مشری بائی تے انوری قہروان نچّ جاندیاں۔
پر محلے-ٹولے دیاں بڑھیاں-کڑیاں اوہناں دی نظر وچّ اپنی سکی ماں-بھین وانگ سن۔ اوہناں دے چھوٹے بھرا بندو تے گندا آئے دن تانک-جھانک دے سلسلے وچّ نت سر پاڑ-پڑائی ہندے رہندے سن۔ انج رحمٰن بھائی محلے والیاں دیاں نظراں وچّ کوئی چنگی حیثیت نہیں سی رکھدے، اوہناں اپنی گھروالی دے جؤندے جی ہی اپنی سالی نال گنڈھ-سبّ جو کر لیا سی۔ اس یتیم سالی دا، سوائے اس بھین دے ہور کوئی ہے نہیں سی۔ بھین کول رہِ رہی سی۔ اس دے بچے پالدی سی۔ بس دودھ چنگھاؤن دی قصر سی۔ باقی سارا کم اوہی کردی سی۔ پھر کسے نکّ چڑھی نے اک دن اس نوں بھین دے بچے نوں دودھ پلاؤندیاں دیکھ لیا۔ پھر بھانڈا فٹّ گیا تے پتہ لگیا کہ بچیاں وچّ ادھے بالکل خالہ (ماسی) دی شکل دے ہن۔ گھر وچّ رحمٰن دی گھروالی بھاویں بھین دی کنی ہی درگت کیوں نہ بناؤندی ہووے پر کدے بچیاں بارے کجھ نہیں منیا۔ ایہی کہندی رہی کہ جہڑا کچی-کوآری نوں کہیگا، اس دے اگے آؤنگیاں، نین پران مارے جانگے۔ ہاں، ور دی بھال وچّ ہر ویلے سکدی رہندی سی پر اس کیڑے پئے کباب نوں کس دے بھانڈے پاؤندی؟ اک اکھ وچّ وڈی کوڈی جڈی پھلی سی۔ اک لتّ وی ذرا چھوٹی سی۔ لکّ مار-مار تردی سی۔
سارے محلے ولوں اک عجیب قسم دا بائیکاٹ ہو چکیا سی۔ لوک، رحمٰن بھائی تک کم ہندا تاں پوری دھونس نال کہندے کہ محلے وچّ رہن دی اجازت دتی ہوئی ہے، ایہو کی گھٹّ ہے؟ رحمٰن بھائی اسے نوں اپنی عزت افزائی سمجھدے سن۔
ایہی کارن سی کہ اوہ ہمیشاں رحمٰن بھائی دی کھڑکی وچّ بیٹھی بھیڑیاں-بھیڑیاں گالھاں کڈھدی رہندی… کیونکہ محلے دے لوک ابا توں دبدے سن، میجسٹریٹ نال کون ویر ملّ لوے!
اس دن پہلی واری مینوں پتہ لگیا کہ ایہہ ساڈی اکلوتی سکی بھوآ بادشاہی خانم ہے تے ایہہ لمیاں-چوڑیاں سلوتاں ساڈے خاندان نوں ہی سنائیاں جا رہیاں سن۔
اماں دا منوہ بگا پھوس ہویا-ہویا سی تے اوہ اندرلے کمرے وچّ سہمی بیٹھی سی جویں بچھو بھوآ دی آواز اس اتے بجلی بن کے ڈگّ پویگی۔ تماہیں-چھماہیں بادشاہی خانم ایوں ہی رحمٰن بھائی دی کھڑکی وچّ بیٹھ کے دہاڑدی۔ ابا اس توں ذرا کو اوہلے ہو کے آرام کرسی اتے بیٹھے اخبار پڑھدے رہندے تے موقعے بے-موقعے کسے نیانے دے ہتھ کوئی اجیہی گلّ کہہ بھیجدے کہ جواب وچّ بھوآ بادشاہی پھر انگیار اگلن لگّ پیندی۔ اسیں سارے کھیڈنا جاں پڑھنا-لکھنا چھڈّ کے ویہڑے وچّ ٹولی بنا کے کھلو جاندے تے مڑ-مڑ اپنی پیاری بھوآ دیاں اوہی سلوتاں تے سلوک سندے رہندے۔ اوہ جس کھڑکی وچّ بیٹھی ہندی سی، اوہ اس دے لمے-چوڑے جسم نال پوری طرحاں بھری ہندی سی۔ ابا میاں نال اس دی شکل انی ملدی سی کہ جویں اوہ آپ مچھاں صاف کروا کے، دپٹہ لے کے، کھڑکی وچّ جا بیٹھے ہون۔ تے باو جود سلوکاں، سلوتاں تے گالھاں دی واچھڑ دے اسیں بڑے سہج نال اوہناں ولّ دیکھدے رہندے ساں۔
ساڈھے پنج فٹّ قد، چار-چار انگل چوڑیاں وینیاں، شیر ورگی دھون، چٹے بگلے جہے وال، وڈی ساری منوہ پھاڑ، وڈے-وڈے دند، بھاری جہی ٹھوڈی تے آواز تاں ماشا اﷲ ابا میاں نالوں اک سر اچی ہی ہوویگی۔
بھوآ بادشاہی ہمیشاں چٹے کپڑے پاؤندی سی۔ جس دن پھپھڑ مسعود علی نے مہترانی (کم والی) نال چوہل-موہل شروع کیتے سن، بھوآ نے وٹے نال اپنیاں ساریاں چوڑیاں بھنّ سٹیاں سن۔ رنگدار دپٹہ لاہ سٹیا سی تے اسے دن توں اوہ اوہناں نوں مرحوم (سورگی) جاں ‘مرن والا’ کہن لگّ پئی سی۔ مہترانی نوں چھوہن والے ہتھ اس نے مڑ کدے اپنے جسم نوں نہیں سی لگن دتے۔
ایہہ حادثہ بھری جوانی وچّ ہویا سی تے اوہ ادوں دی ‘رنڈیپا’ ہنڈھا رہی سی۔ ساڈے پھپھڑ جی، ساڈی اماں دے چاچا جی وی سن۔ انج تاں پتہ نہیں ایہہ کی گھپلا سی کہ میرے ابا میری اماں دے چاچا جی وی لگدے سن تے شادی توں پہلاں جدوں اوہ چھوٹی ہندی سی تاں میرے ابا نوں دیکھ کے اوہ بہت ہی ڈر جاندی سی۔ جدوں اس نوں ایہہ پتہ لگیا کہ اس دی منگنی اسے دیو ورگے بندے نال ہون والی ہے تاں اس نے اپنی دادی یعنی ابا دی بھوآ جی دی پٹاری وچوں افیم کڈھ کے کھا لئی سی۔ افیم بہتی نہیں سی سو اوہ کجھ دن لوٹ-پوٹ ہون پچھوں ٹھیک-ٹھاک ہو گئی سی۔ انہیں دنی ابا علیگڑھ کالج وچّ پڑھدے سن۔ اوہدی بیماری دی خبر سن کے امتحان وچے چھڈّ کے دوڑ آئے۔ بڑی مشکل نال ساڈے نانا، جہڑے ابا دی بھوآ دے پتّ-بھرا لگدے سن تے بزرگ دوست وی سن، نے سمجھا-بجھا کے واپس امتحان دین بھیجیا سی۔ جنی دیر اوہ رہے، بھکھے پیاسے ٹہلدے رہے۔ ادھ-کھلیاں اکھاں نال میری اماں نے اوہناں دی چوڑی چھاتی نوں پردے پچھوں بے قراری نال تڑفدیاں دیکھیا۔
‘‘عمراؤ بھائی جے اوہناں نوں کجھ ہو گیا… پھر…’’ دیو دی آواز کمب رہی سی۔ نانا میاں خوب ہسے۔
اس سمیں میری گڈی ورگی معصوم ماں یکدم عورت بن گئی۔ اس دے دل وچوں اک دم دیو سروپ انسان دا بھے نکل گیا سی- تانہیؤ تاں میری بھوآ بادشاہی کہندی سی، میری اماں جادوگرنی اے تے اس دے تاں میرے بھائی نال پہلاں ہی سبندھ سن۔ میری اماں اپنے جوان بچیاں ساہمنے جدوں ایہہ گالھاں سندی تاں ایوں ہبھکیں-ہبھکیں رون لگّ پیندی کہ میں ہمیشاں اوہدی مار بھلّ جاندی تے مینوں اس اتے پیار آؤن لگّ پیندا۔ پر ایہہ گالھاں سن کے ابا دیاں گمبھیر اکھاں وچّ پریاں نچن لگّ پیندیاں۔ اوہ بڑے پیار نال میرے ننھے بھرا دے ذریعے کہہ بھیجدے، ‘‘کیوں بھوآ جی اج کی کھادھا ای؟’’
‘‘تیری ماں دا کالجا۔’’ اس بے تکے سوال اتے بھوآ مچّ کے مرونڈا ہو جاندی۔ ابا پھر کہہ بھیجدے، ‘‘آہو بھوآ جی، تدے تاں منوہ وچّ بواسیر ہوئی-ہوئی اے، جلاب لؤ جلاب۔’’
اوہ میرے جوان بھرا دی سڑدی لاش اتے کاواں، الھاں نوں سدے دین لگّ پیندی۔ اوہدی دلہن نوں، جہڑی پتہ نہیں وچاری اس سمیں کتھے بیٹھی اپنے خیالی دوہلے دے عشقَ وچّ تھرک رہی ہندی سی، رنڈیپے دے وردان دین لگّ پیندی تے میری اماں کناں وچّ انگلاں لے کے بڑبڑاؤندی، ‘‘جلتوں-جلالتوں، آئی بلا نوں ٹال توں۔’’
پھر ابا دی واری آؤندی تے چھوٹے بھائی ہتھ پچھدے، ‘‘بھوآ بادشاہی، مہترانی بھوآ دا حالَ تاں ٹھیک-ٹھاک اے نہ؟’’ تے سانوں ڈر لگدا کہ اوہ کتے کھڑکی وچوں چھال ہی نہ مار دیوے۔
‘‘اوئے جاہ سپولیئے، میرے منوہ نہ لگّ، نہیں تاں چھتر نال سری مسل دیانگی۔ ایہہ بڈھا اندر بیٹھا کی نیانیاں نوں سکھا-سکھا بھیج رہا ہے- مغل بچہ ہے تاں ساہمنے آ کے گلّ کرے۔’’
‘‘پتہ نئیں ایہہ رحمٰن بھائی، اس وڈھکھانی نوں سنکھیا کیوں نہیں پا دندے۔’’ ابا دے سکھاؤن ’تے نکڑا ڈردا-ڈردا بولدا۔ حالانکہ اس نوں ڈرن دی کوئی لوڑ نہیں سی کیونکہ سارے جاندے سن کہ ایہہ آواز اوہدی ہے پر شبد ابا میاں دے ہن۔ سو گناہ نکے دی جان ’تے نہیں پر پھر وی ان-بنّ ابا دی شکل والی بھوآ دی شان وچّ کجھ کہندیاں اس نوں پسینے آ جاندے سن۔
کنا زمین-آسمان دا فرق سی، ساڈے دادکیاں تے نانکیاں وچّ! نانکے حکیماں گلی وچّ رہندے سن تے دادکے گاڈیوان کٹڑے وچّ۔ نانکے سلیم چشتی دے خاندان وچوں سن جنہاں نوں مغل بادشاہ نے مرشد دا مرتبہ دے کے نجات (مکتی) دا رستہ پچھانیا۔ ہندوستان وچّ اوہناں نوں وسدیاں عرصہ بیت چکیا سی۔ رنگتاں فکیاں پے چکیاں سن۔ نقش دھندلا رہے سن۔ مجاز ٹھنڈے پے چکے سن۔
دادکے باہروں سبھ توں آخری کھیپ وچّ آؤن والیاں وچّ سن۔ دماغی طور ’تے حالے تک گھوڑیاں اتے سوار ہو کے منزلاں کچھّ رہے سن۔ خون وچّ لاواں دہکدا سی۔ تکھے-تکھے تلوار ورگے نقش، فرنگیاں ورگے لال-لال منوہ، گریلیاں جڈے-جڈے قد-کاٹھ، شیراں وانگر گرجویں آواز، لٹیناں ورگے ہتھ-پیر۔
تے نانکے، نازک ہتھاں-پیراں والے، شاعرانہ سبھاء دے دھیمی آواز وچّ بولن دے عادی، ودھیرے کرکے حکیم تے مولوی سن۔ تانہیؤ تاں محلے دا ناں گلی حکیماں پیا سی۔ کجھ کاروبار وی کرن لگّ پئے سن- شال-باغ، گوٹے-کناری دے کاریگر تے عطر وکریتا وغیرہ بن گئے سن۔ حالانکہ میرے دادکے اجیہے لوکاں نوں کنجڑ-قصائی ہی کہندے سن کیونکہ اوہ آپ ودھیرے کرکے فوج وچّ سن۔ انج مار-دھاڑ دا شوق اجے تک نہیں سی گیا۔ کشتی، پہلوانی، تیراکی وچّ ناں پیدا کرنا، تلوار تے پٹے دے ہتھ دکھاؤنے تے چوسر پٹی نوں، جہڑی میرے نانکیاں دی پرسدھ کھیڈ ہندی سی، نامرداں دی کھیڈ سمجھنا۔
کہندے ہن، جدوں جوالامکھی پہاڑ پھٹدا ہے تاں لاواں وادی دی گود وچّ اتر آؤندا ہے۔ شاید ایہی کارن سی کہ میرے دادکے، نانکیاں ولّ خود-بہ-خود کھچے ترے آئے سن۔ ایہہ میل کدوں تے کس نے شروع کیتا سبھ کجھ شجرے (مسلماناں دا پیڑھی در پیڑھی خاندانی اتہاس) وچّ لکھیا ہویا ہے پر مینوں ٹھیک طرحاں چیتے نہیں۔ میرے دادا جی ہندوستان وچّ پیدا نہیں ہوئے سن۔ دادیاں وی اسے خاندان دیاں سن پر اک نکی بھین کوآری سی۔ پتہ نہیں کیوں اوہ شیخاں وچّ ویاہ دتی گئی۔ شاید میری اماں دے دادا جی نے میرے دادا جی اتے کوئی جادو کر دتا سی کہ اوہناں اپنی بھین، بھوآ بادشاہی، دے کہن مطابق کنجڑاں-قصائیاں وچّ دے دتی۔ اپنے ‘مرحوم’ پتی نوں گالھاں کڈھدی ہوئی اوہ ہمیشاں اپنے پیو نوں قبر وچّ چین نہ ملن دیاں بددواواں دندی رہندی -جس نے چغتائی خاندان دی مٹی پلیت کیتی سی۔
میری بھوآ جی دے تنّ بھرا سن۔ میرے تایا جی، میرے ابا میاں تے میرے چاچا جی- وڈے دوویں اوہناں توں وڈے سن تے چاچا جی سبھ توں چھوٹے سن۔ تنّ بھراواں دی ایہہ لاڈلی بھین شروع توں ہی نخریل تے تیز مجاز سی۔ اوہ ہمیشاں تناں اتے رعب ماردی رہندی تے موہ لیندی رہندی۔ بالکل منڈیاں وانگ ہی پلی- گھوڑسواری، تیرئندازی تے تلوار چلاؤن دی وی خاصی ماہر سی۔ انج تاں فیل-فیل کے ڈھول ہوئی ہوئی سی پر پہلواناں وانگ ہکّ تان کے تردی سی۔
ابا مذاق وچّ اماں نوں چھیڑدے، ‘‘بیگم، بادشاہی نال گھلنا ای؟’’
‘‘اجی طوبہ میری۔’’ عالم-فاضل پیو دی دھی، میری اماں کناں ’تے ہتھ دھر کے کہندی پر اوہ میرے چھوٹے بھرا دے ہتھ ترنت بھوآ نوں چیلینج بھیج دندے۔
‘‘بھوآ جی، ساڈی اماں نال گھلونگے؟’’
‘‘ہاں، ہاں۔ بلا اپنی ماں نوں۔ آ جائے ہکّ ٹھوک کے۔ تاک دا الو نہ بنا دتی تاں مرزا کریم بیغ دی اولاد نہیں۔ اصلی پیو دا اے تاں بلا-بلا، بلا آودی ماں نوں…’’ تے میری اماں اپنا لخنؤ دا کھلھے پونہچیاں والا پاجاما سمیٹ کے کونے وچّ جا لکدی۔
‘‘بھوآ بادشاہی، دادا میاں گنوار سی نہ؟ وڈے نانا جان اوہناں نوں آمدناما پڑہاؤندے ہندے سن۔’’ ساڈے پڑنانے دے دادا جان نے کدے دادا میاں نوں کجھ پڑھا دتا ہووےگا۔ ابا میاں چھیڑن خاطر گلّ نوں توڑ-مروڑ کے کہندے۔
‘‘اوئے اوہ مٹی دا مادھو میرے ابا نوں کی پڑھاؤندا… مجاور (قبراں دا راکھا) کتوں دا، ساڈے ٹکڑاں ’تے پلدا سی۔’’ ایہہ سلیم چشتی تے اکبر بادشاہ دے رشتے نال حساب لایا جاندا سی۔ اسیں لوک یعنی چغتائی اکبر بادشاہ دے خاندان ’چوں سی جنہاں میرے نانکیاں دے سلیم چشتی نوں پیرو-مرشد کیہا سی۔ پر بھوآ کہندی سی، ‘‘سواہ سی پیرو-مرشد- مجاور سی، مجاور۔’’
تنّ بھرا سن پر تناں نال لڑائی ہو چکی سی۔ تے جدوں اوہ ہرکھ جاندی تناں دیاں پڑتاں لاہ سٹدی۔ وڈے بھرا بڑے اﷲ والے سن، اوہناں نوں نفرت نال فقیر تے منگتا کہندی۔ ساڈے ابا گورمنٹ سروس وچّ سن، اوہناں نوں غدار تے انگریزاں دا غلام دسدی۔ کیونکہ مغلشاہی انگریزاں نے ختم کر دتی ورنہ اج ‘مرن والے’ پتلی دال کھان والے جلاہے یعنی میرے پھپھڑ دی بجائے اوہ لال قلعے وچّ زیبئلنسا وانگ عرق غلاب وچّ غسل پھرماء کے (نہا کے) کسے ملک دے شہزادے دی ملکہ بنی بیٹھی ہندی۔ تیجے یعنی چاچا وڈے دس نمبری بدمعاشاں وچوں سن تے سپاہی ڈردا-ڈردا میجسٹریٹ دے گھر اوہناں دی حاضری لین آؤندا ہندا سی۔ اوہناں کئی قتل کیتے سن، ڈاکے مارے سن۔ شراب تے شباب دے معاملے وچّ اپنی مثال آپ سن۔ اوہ اوہناں نوں ڈاکو کہندی ہندی سی جہڑا اوہناں دے کریئر نوں دیکھدیاں ہویاں اکا ہی پھسپھسا جیہا شبد جاپدا سی۔
پر جدوں اوہ اپنے ‘مرحوم’ پتی نال بھڑ جاندی تاں اکثر کہندی، ‘‘سر سڑیا، کڈھی-وڈھی جاں لاوارث نئیں میں… تنّ-تنّ بھراواں دی اکلی بھین ہاں۔ اوہناں نوں پتہ لگّ گیا تاں دنیاں جہان دا نہیں رہنا۔ ہور کجھ نئیں۔ جے چھوٹے نے سن لیا تاں اکو پل ’چ آندراں باہر کڈھ کے ہتھ ’چ پھڑا دیویگا- ڈاکو ہے ڈاکو۔ اس توں بچ گیا تاں وچالڑا میجسٹریٹ تینوں جیل ’چ ہی ساڑ دیؤُ تے ساری عمر چکی پسواؤ۔ جے اس توں وی بچ گیا تاں وڈا جہڑا اﷲ والا اے، تیری مٹی پلیت کر دیؤُ۔ دیکھ مغل بچی ہاں تیری اماں وانگ شیکھانی-فیکھانی نئیں۔’’ پر میرے پھپھڑ جی چنگی طرحاں جاندے سن تنے بھرا اوہناں اتے ہی ترس کھاندے ہن تے اوہ بیٹھے مسکراؤندے رہندے۔ اوہی مٹھی-مٹھی زہریلی مسکان جس صدقہ میرے نانکیاں والے میرے دادکیاں والیاں نوں ورھیاں توں ساڑ رہے ہن۔
ہر عید بقرعید نوں میرے ابا میاں بیٹیاں نوں نال لے کے عیدگاہ ’چوں سدھے بھوآ اماں دے گھر مہنے، گالھاں تے بددواواں سنن جاندے ہندے ہن۔ اوہ فوراً پردہ کر لیندی ہے تے کوٹھڑی وچوں میری جادوگرنی ماں تے ڈاکو مامو نوں سلوتاں سناؤن لگّ پیندی ہے۔ نوکر نوں بلا کے سیویاں بھیجدی ہے پر ایہہ کہہ کے ‘‘گوانڈھن نے بھیجیاں نے۔’’
‘‘ایہناں وچّ زہر تاں نہیں ملایا ہویا؟’’ ابا چھیڑن خاطر کہندے۔ تے میرے نانکے پن سٹے جاندے۔ سیویاں کھا کے ابا عیدی دندے، جہڑی اوہ فوراً زمین اتے سٹّ دندی تے کہندی، ‘‘اپنے سالیاں نوں دے۔ اوہی تیریاں روٹیاں ’تے پلے نے۔’’ ابا چپ چاپ تر آؤندے تے اوہ جاندے سن کہ بھوآ بادشاہی اوہ روپئے گھنٹیاں بدھی اکھاں نوں چھہاؤندی تے روندی رہیگی تے بھتیجیاں نوں اوہلے وچّ بلا کے عیدی دیویگی۔
‘‘…جے اماں-ابا نوں دسیا تاں بوٹیاں کر کے کتیاں نوں کھوا دیوانگی۔’’ اماں ابا نوں پتہ ہندا سی کہ منڈیاں نوں کنی عیدی ملی ہوویگی۔ جے کسے عید ’تے کسے کارن ابا میاں نہ جا سکدے، سنیہے ’تے سنیہا آؤندا، ‘‘نصرت خانم بیوہ ہو گئی ہے، چلو چنگا ہویا۔ میرا کالجا ٹھنڈھا ہو گیا۔’’ بڑے-بڑے چندرے سنیہے شام تک آؤندے رہندے تے پھر اوہ آپ رحمٰن بھائی دے کوٹھے اتوں گالھاں دی واچھڑ کرن آ بیٹھدی۔
اک دن عید دیاں سیویاں کھاندیاں گرمی کارن جی مچلاؤن لگا، ابا میاں نوں الٹی آ گئی۔
‘‘لے بادشاہی خانم، کیہا سنیا معاف کریں- آپاں تاں چلے۔’’ ابا میاں نے کراہ کے آواز لائی تے بھوآ جھٹپٹ پردہ سٹّ کے چھاتی پٹدی ہوئی نکل آئی۔ ابا نوں شرارت نال ہسدیاں دیکھ کے اونھیں پیریں گالھاں کڈھدی ہوئی واپس چلی گئی۔
‘‘توں آ گئی بادشاہی تاں موت ملکل وی گھبراء کے نٹھّ گئی۔ ورنہ آپاں تاں اج ختم ہی ہو جاندے۔’’ ابا نے کیہا۔ بچھو بھوآ نے کڈیاں-کڈیاں گالھاں کڈھیاں، اوہناں نوں خطرے ’چوں باہر دیکھ کے۔
‘‘اﷲ نے چاہیا تاں بجلی ڈگیگی۔ نالی وچّ ڈگّ کے دم توڑوگے۔ کوئی میت نوں موڈھا دین والا نہیں رہنا۔’’ تے ابا نے چڑاؤن واسطے اوہنوں دو روپئے بھیج دتے سی۔
‘‘بئی ساڈی خاندانی ڈومنی سٹھنیاں دیوے تاں اوہنوں بیل تاں ملنی ہی چاہیدی ہے نہ۔’’ تے بھوآ بوندلی-بندلائی طیش وچّ کہہ جاندی، ‘‘بیل دے اپنی ماں-بھین نوں۔’’ تے پھر فوراً اپنا منہ پٹّ لیندی۔ خود ہی کہندی، ‘‘اے بادشاہی بندی، تیرے منہ کالخ لگے۔ اپنی میت آپ پٹّ رہی ہیں۔’’ بھوآ نوں اصل وچّ بھرا نال ہی کھہِ سی۔ بس اوہناں دے ناں ’تے ہی چہ-چڑھ جاندی۔ انج کدے ابا دے بناں اماں نظر آ جاندی تاں گل لا کے پیار کردی۔ پیار نال ‘‘نچھو نچھو’’ کہندی۔ پچھدی، ‘‘بچے تاں ٹھیک-ٹھاک اے نہ!’’ اوہ بالکل بھلّ جاندی کہ ایہہ بچے اسے بھرا دے ہن جس نوں اوہ شروع توں انت تک سلوتاں سناؤندی رہیگی۔ اماں اوہناں دی بھتیجی وی سی- بئی کنا گھپلا سی میرے دادکیاں، نانکیاں وچکار! اک رشتے نال میں اپنی اماں دی بھین وی لگدی ساں۔ اس طرحاں میرے ابا میرے دولہا بھائی ہو گئے نہ! میرے دادکیاں نوں نانکیاں والیاں نے کہڑے-کہڑے غم نہیں دتے! غضب تاں ادوں ہویا جدوں میری بھوآ دی دھی مسرت خانم میرے مامو نوں دل دے بیٹھی۔
ہویا ایہہ کہ میرے مامو دی دادی، یعنی ابا دی بھوآ جدوں ساہاں ’تے آ گئی تاں دوواں پاسیاں دے لوک پتہ لین لئی پہنچ گئے۔ میرے مامو وی اپنی دادی نوں دیکھن گئے۔ مسرت خانم وی اپنی اماں نال اوہناں دی بھوآ نوں دیکھن آئی۔
بادشاہی بھوآ نوں کسے دا ڈر-بھے تاں ہے نہیں سی کہ میرے نانکیاں پرتی اپنی اولاد دے من وچّ وی تسلی بخش نفرت بھردی۔ نالے پندراں ورھیاں دی مسرت خانم دا اجے اپنا ہور ہے ہی کون سی۔ اماں دی وکھی نال لگّ کے سوندی، دودھ پیندی بچی لگدی سی۔
پھر جدوں میرے مامو نے اپنیاں نیلیاں اکھاں نال مسرت جہاں دے لچکدار وجود نوں دیکھیا تاں اوہ تھاویں صلع-پتھر ہو گئی۔
سارا دن ٹہل سیوا کر کے وڈے بزرگ تھکے-ہارے سوں جاندے تاں ایہہ آگیاکاری بچے سرہانے بیٹھے، مریض اتے گھٹّ، اک-دوجے اتے ودھیرے نگاہ رکھدے۔ جدوں مسرت جہاں برف دے پانی وچّ بھجی پٹی وڈی بی دے متھے اتے بدلن لئی ہتھ ودھاؤندی تاں ظفر مامو دا ہتھ اتھے پہلاں موجود ہندا۔
دوجے دن وڈی بی نے پٹک کر کے اکھاں کھولھ لئیاں۔ کمبدی-کمبدی گاؤ تکیئے دے سہارے اٹھ بیٹھی ہوئی تے اٹھدیاں ہی سارے خاندان دے ذمہ وار لوکاں نوں طلب کیتا۔ جدوں سارے آ گئے تاں حکم ہویا، ‘‘قاضی نوں بلاؤ۔’’
لوک پریشان کہ بڈھڑی قاضی نوں کیوں بلا رہی ہے! کی آخری ویلے سہاگ رچائیگی؟ پر کسے دی ساہ کڈھن دی ہمت نہیں سی ہوئی۔
‘‘دوواں دا نکاح پڑھواؤ۔’’ لوک چکرا گئے- ‘کنھاں دوواں دا!’ پر ایدھر مسرت جہاں پٹک کر کے بے ہوش ہو کے ڈگی، ادھر ظفر مامو بوندلے جہے باہر ولّ تر چلے- چور پھڑے گئے۔ نکاح ہو گیا۔ بادشاہی بھوآ صلع-پتھر ہوئی ویکھدی رہِ گئی۔حالانکہ کوئی خطرناک گلّ نہیں سی ہوئی، دوواں نے صرف ہتھ پھڑے سن پر وڈی بی لئی، بس ایہی حد سی۔ تے پھر جدوں بادشاہی بھوآ نوں دورہ پیا تاں بس گھوڑے تے تلوار دے بغیر ہی اوہناں جیوندیاں-مویاں دیاں لاشاں وچھا دتیاں۔ ترنت دھی جوائی نوں کڈھ دتا۔ مجبوراً اباں میاں دوہلے-دلہن نوں گھر لے آئے۔ اماں تاں چن ورگی بھابی نوں ویکھ کے نہال ہو گئی، بڑی دھومدھام نال ولما (دوہلے ولوں دتی گئی دعوت) کیتا۔
بادشاہی بھوآ نے اس دن پچھوں بھوآ دا منہ نہیں ویکھیا۔ بھائی توں پردہ کر لیا۔ میاں نال پہلاں ہی ناراض سی۔ دنیاں توں منہ موڑ لیا …تے اک زہر سی جہڑا اوہناں دے دل دماغ اتے چڑھدا ہی گیا؛ زندگی سپّ دے فن وانگ ڈسن لگّ پئی۔
‘‘بڈھڑی نے پوتے لئی میری بچی نوں پھاہن لئی مکر کیتا سی۔’’ اوہ ہر ویلے ایہی کہندی کیونکہ واقعی اوہ اس پچھوں ویہہ سال جیوندی رہی۔ کون جانے ٹھیک ہی کہندی ہووے وچاری بھوآ؟
مردے دم تک بھین-بھرا وچّ صلاح نہیں سی ہو سکی۔ جدوں ابا میاں ’تے ادھ رنگ دا چوتھا حملہ ہویا تے بالکل ہی وقت نیڑے آ گیا تاں اوہناں بھوآ بادشاہی نوں کہہ بھیجیا: ‘‘بادشاہی خانم، میرا آخری وقت آ گیا ہے، دل دا ارمان پورا کرنا ہووے تاں آ جا۔’’
پتہ نہیں اس سنیہے وچّ کہڑا تیر چھپیا سی- بھرا نے ماریا تے بھین دے دل دے پار ہو گیا۔ تھلتھل کردی، روندی پٹدی، چٹی پہاڑی وانگ بھوچال لیاؤندی ہوئی بادشاہی خانم اس ڈیوڑی وچّ وڑ آئی جس وچّ اج تک اس نے پیر نہیں سی پایا۔
‘‘لے بادشاہی، تیری دعا پوری ہو رہی ہے۔’’ ابا میاں تکلیف وچّ وی مسکرا رہے سن۔ اوہناں دیاں اکھاں اجے وی جوان سن۔ بھوآ بادشاہی باو جود سفید والاں دے اوہی منی جہی لگّ رہی سی جہڑی بچپن وچّ بھراواں توں مچل-مچل کے اپنی ضدّ منواؤندی ہندی سی۔ اوہدیاں شیر ورگیاں کھرانٹ اکھاں، اک میمنے دیاں معصوم اکھاں وانگ سہمیاں ہوئیاں سن۔ وڈے-وڈے اتھرو اوہناں دیاں سنگمرمر جہیاں چٹانی گلھاں اتوں وہِ رہے سن۔
‘‘مینوں الامبھے دے، مہنے مار، بددواواں دے بچھو بی۔’’ ابا نے پیار نال کیہا۔ میری ماں نے سسکدیاں ہویاں بادشاہی خانم توں کوسنیاں (بد-دعاواں، طعنے-مہنیاں) دی بھیکھ منگی۔
‘‘یائلھا… یائلھا…’’ اوہناں گرجنا چاہیا پر آواز کمب کے رہِ گئی۔ ‘‘یا… یائلھا… میری عمر میرے بھرا نوں دے-دے… یامولا… اپنے رسول دا صدقہ…’’ اوہ اس بچے وانگ گھبرا کے رون لگّ پئی جس نوں سبق یاد نہ رہا ہووے۔
ساریاں دے رنگ فکّ ہو گئے۔ اماں دے پیراں دا ساہ-ست نکل گیا۔ یا-خدا! اج بچھو بھوآ دے مونہوں اک بھائی لئی اک کوسناں کڈھوا دے۔
صرف ابا میاں مسکرا رہے سن جویں اس دے کوسنے سن کے مسکراؤندے ہندے سن۔
سچ ہے، بھین دے کوسنے بھرا نوں نہیں لگدے۔ اوہ ماں دے دودھ وچّ دھوتے ہندے ہن۔
(انوواد: مہیندر بیدی، جیتو)
