گرگٹ اینتن چیخو
کاوَ روپ کرمجیت سنگھ گٹھوالا

(ایہہ رچنا اینتن چیخو دی کہانی
'گرگٹ' دے کرنجیت سنگھ دے
کیتے انوواد دا کاوَ روپ ہے)

تھانیدار اوچومیلوو دے نواں-نکور، وڈا کوٹ سی پایا ۔
ہتھ وچ اس اک بنڈل پھڑیا، وچ منڈی دے آیا ۔
اسدے پچھے لال سرا سپاہی، سی اک ٹردا آؤندا ۔
رس بھریاں دی ٹوکری چکیں، تیزی نال قدم اٹھاؤندا ۔
سنسان منڈی وچ سارے نہ دسے، کدھرے کوئی پرچھاواں ۔
شرابخانے، دوکاناں گاہکاں لئی سی، اڈّ کھلوتے باہواں ۔
ربّ دی رچی اس دنیاں نوں اوہ، ویکھن نال اداسی ۔
منگتا تکّ وی نہیں سی اوتھے، اوس جگاہ دا واسی ۔

تھانیدار دے کناں وچ پھر، اک آواز سی آئی ۔
"توں کتیڑ کٹینگا مینوں، ایہنوں جان نہ دینا بھائی ۔
کٹن دی ہن ایس جا تے، نہیں کسے آگیا کوئی ۔
پھڑیں رکھو ایہنوں تسیں منڈیو، جداں مجرم کوئی ۔"
کتے دی چؤں-چؤں سنکے، تھانیدار نے ادھر تکیا ۔
تنّ لتاں تے کتا آوے، اک ویہڑے 'چوں نٹھیا ۔
اسدے پچھے بندہ بھجیا باہر نوں اک آیا ۔
ٹھیڈا کھا کے ڈگیا پر کتا لتوں قابو آیا ۔
"اس نوں جان نہ دیئیں،" آواز کسے پھر ماری ۔
انیندے لوکیں باہر جھاکن، بھیڑ جڑ گئی بھاری ۔
سپاہی آکھے، "ایوں لگدے جھگڑا کوئی ہویا ۔"
تھانیدار بھیڑ ولّ مڑیا، تے کولے آ کھلویا ۔
کھلھے بٹن واسکٹ پائی اک بندہ اسنے تکیا ۔
انگلی وچوں خون سی وہندا ہتھ اس اپر چکیا ۔
انگل اس دی جت دا جھنڈا لوکاں تائیں سی لگدی ۔
گالھاں دندے اسدے مونہوں شراب دی بو پئی سی وگدی ۔
تھانیدار نے جھٹّ پچھانیا اوہ کھریؤکن سنیارا ۔
بھیڑ وچالے لتاں پساری پیا سی مجرم بیچارا ۔
سریر اسدا ٹھنڈھ تے ڈر نال کمب رہا سی پورا ۔
تکھے نکّ تے چٹے رنگ والا اوہ 'بورزوئی' کتورا ۔

موڈھے مارکے راہ بناؤندا تھانیدار اگے آیا ۔
"ایہہ سارا کجھ کی ہو رہے، کون سی جو چلایا ؟
توں ایتھے دسّ کی کر رہیں، کی تسیں جھگڑا پایا ؟
توں انگل اتے کیوں چکی ؟" اوہنے آ پچھایا ۔
سنیارا مٹھی وچ کھنگھیا، پھر گلّ اس کیتی ۔
"میں ساں لیلے وانگوں آؤندا بالکل چپ-چپیتی ۔
متری مترچ نال لکڑ دا کم سی میرا کوئی ۔
پتہ نہیں کیوں اس کتیڑ نے میرے چکّ وڈھیوئی ۔
میں کم کرن والا ہاں بندہ انگل بنا نہیں سرنا ۔
میرا کم بڑا تکنیکی ہن میں ایہہ کداں کرنا ۔
مینوں تسیں عوضانہ دواؤ قانون دا وی ایہہ کہنا ۔
کتے اےداں وڈھن لگّ پئے اوکھا ہوجو جگّ وچ رہنا ۔"
کھنگھورا مارکے رئب نال پھر تھانیدار ایہہ پچھدا ۔
"ہوں.. اچھا، کیہدا ایہہ کتا ؟ پتہ دیو مینوں اسدا ۔
میں گلّ ایتھے نہیں چھڈنی، لوکاں نوں ایہہ دکھاؤنا ۔
سماں آ گیئے اجیہے لوکاں نوں پینا سبق سکھاؤنا ۔
جو نیماں نوں توڑن اوہناں نوں جرمانہ کرنا بھارا ۔
اس بدمعاش نوں میں سکھاؤنا کتا جیہدا آوارہ ۔
ییلدیرن، توں پتہ لگا کتا ہے ایہہ کسدا ؟
لکھ بیان، پھر کتے والا وڈھنا پینا پھستا ۔
ہو سکدے کتا ہلکایا ہووے مرنا اسدا چنگا ۔
ایہہ کتا کیہدا میں پچھدا، کوئی دسو اوہ بندہ ؟"

"جرنیل زیگالوو دا کتا،" آواز کسے دی آئی ۔
"ییلدیرن، میرا کوٹ لہائیں، کنی گرمی بھائی ۔
مینوں ہن انج ہے لگدا برسات آئی کہ آئی ۔"
پھر سنیارے ولّ مڑیا، کہے، "سمجھ نہیں آئی ۔
اس کتے نے تینوں کداں وڈھیا تیری عینی اچائی ۔
ایہہ بیچارا نکا جیہا کتا توں اٹھ جیڈ پیا ای ۔
توں کلّ نال چھلوائی انگلی پھر سکیم بنائی ۔
سٹّ جو ایہہ لگّ ہی گئی اے کریئے اہتوں کمائی ۔
میں جانداں تیرے ورگیاں نوں، ساری بدمعاشاں دی ڈھانی ۔"
سپاہی بولیا، "شرارتاں کرن دی عادت ایہدی پرانی ۔
بلدی سگرٹ مذاق نال اس نے نکّ کتے دے اتے لائی ۔
اسنے تاہیؤں چکّ وڈھّ کھادھا اسنوں، ہن پاوے حالَ دہائی ۔"
سپاہی دی اس حرکت ایتے سنیارے نے کھادھا غصہ ۔
"جھوٹھ نہ ماری جا اوئے کانیاں، توں مینوں کد ڈٹھا ۔
جناب ہین سیانے-بیانے، جھوٹھ نہ چلدا ایہناں کولے ۔
کون جھوٹھا ایہہ سبھ کجھ سمجھن، کون ربی سچ بولے ۔
میرے اتے مقدمہ چلاؤ، جے میں کوئی جھوٹھ الاواں ۔
میرا بھائی وی وچ پولیس دے، تینوں ایہہ سمجھاواں ۔"

سپاہی گمبھیر ہوئکے آکھے، "ایہہ نہیں اوہناں دا کتا ۔
جرنیل صاحب دے کتے سبھ شکاری مینوں پتہ اے پکا ۔"
"مینوں آپ ایہہ لگدا اوہناں دے کتے سبھ نسلی نے ۔
سارے مہنگے ملّ دے نے تے سارے دے سارے اصلی نے ۔
اس کتیڑ ولّ تاں ویکھو کھرک-ماریا تے بدصورت ۔
جرنیل صاحب نوں ایہہ رکھن دی کہڑی پئی ضرورت ۔
جے کوئی ایسا کتا ماسکو جاں پیٹرسبرگ وچّ دسے ۔
پتے اس نال کی ہووےگا ہر کوئی پویگا اوہدے پچھے ۔
قانون توں بے پرواہ ہو کے سارے اوہنوں مار چھڈنگے ۔
پچھوں جو ہندے ہو جاوے پہلاں پھستا اسدا وڈھنگے ۔
کھریؤکن تینوں اس وڈھئ ایہہ گلّ بھلّ نہ جانا ۔
سماں آ گیئے ایہدے مالک نوں پینا سبق سکھانا ۔"

پھر خیال اپنا اچّ آوازے دسیا اوس سپاہی،
"شاید ایہہ کتا سچیں مچیں کتے ہووے نہ اوہناں دا ہی ۔
ویکھن نال ہی کوئی کتے دا کدے مالک دسّ سکیا اے ۔
کجھ دن ہوئے اوہناں دے ویہڑے میں ایسا کتا تکیا اے ۔"
بھیڑ وچوں وی آواز ایہہ آئی، " ایہہ اوہناں دا کتا ۔"
ایہہ گلّ سنکے تھانیدار وی مڑکے، ہو گیا دو-چتا ۔
"ییلدیرن، میرے کوٹ پوائیں، بلاّ ہوا دا آیا ۔
ایہہ بلاّ ویکھ کنی ٹھنڈھک ہے اپنے نال لیایا ۔
ایہہ کتا اپنے نال لے کے توں جرنیل صاحب دے جاویں ۔
اس نوں میں ہی لبھّ کے بھجوائی اوہناں نوں دسّ آویں ۔
اس کتے نوں ایویں گلی وچّ چھڈنا ہے نہیں مولوں چنگا ۔
متاں ایہہ قیمتی کتا وگڑکے بن ہی نہ جاوے گندہ ۔
ہر مورکھ اپنی بلدی سگرٹ اس دے نکّ 'چ واڑے ۔
کتا بڑی نازک چیز ہے ہندی مت سگرٹ اسنوں ساڑے ۔
..اپنا ہتھ ہیٹھاں کیوں نہیں کردا الو دے پٹھے سن توں ۔
اپنی گندی انگل لوکاں نوں دکھاؤنا بند کردے ہن توں ۔"

"اوہ ویکھو، رسوئیا صاحب دا پروکھور ہے آیا ۔
بزرگا پچھان ایہہ کتا تساں تے نہیں گوایا ۔"
"کوئی ہور گلّ کرو، تساں ایہہ کیہو جہی گلّ پچھی ۔
ایہو جہی کتیڑ ساری زندگی اساں کدے نہیں رکھی ۔"
تھانیدار وچوں ہی بولیا، "ہور پچھن دی لوڑ نہ کوئی ۔
اس کتے نوں مارو ہن گولی، گلّ سمجھو ختم ایہہ ہوئی ۔"
پروکھور اگوں پھر دسیا، "گلّ اجے ختم نہیں ہوئی ۔
جرنیل صاحب دے بھائی نوں بہت پسند نے کتے 'بورزوئی' ۔"
ایہہ سن تھانیدار دے چہرے اتے مسکراہٹ بھر آئی۔
"سچیں آئے ہوئے نے، کدوں دے جرنیل صاحب دے بھائی ۔
ذرا سوچو اوہ آئے ہوئے نے تے مینوں خبر نہیں کائی ۔
کی اوہ ٹھہرنگے جاں نہیں ؟ توں مینوں دسّ میرے بھائی ۔"
پروکھور نے 'ہاں' کہی تے تھانیدار نے گلّ جاری رکھی،
"ایہہ کتا اوہناں دا مینوں کسے نہیں گلّ دسی !
اس نوں چکّ لے، کنا سندر ایہہ نکو جیہا کتورا ۔
جسدی انگل نوں اس چکّ مارئ، اوہ ہے بیشؤرا ۔"
پروکھور کتے نوں پچکاریا کتا اسدے پچھے تریا ۔
بھیڑ کھڑوتی سبھ ہسن لگی سنیارا بہہ جھریا ۔
"میں اجے تینوں پھیر ویکھانگا،" تھانیدار نے دتا ڈرابا ۔
وڈا کوٹ اپنا لپیٹ کے منڈی وچوں اوہ ٹر گیا ۔