جہاز والی ٹینکی اجمیر سدھو
رات پیتی وی نئیں۔ پھر وی تڑکے اکھ کھلھ گئی۔ طوبہ! طوبہ!! میں پاپی بندہ۔ کس بلاء دا ناں لے بیٹھا۔ سنتاں دا پتہ؟ اوہناں نوں تاں، جو بندہ سوچے... اوہدی وی خبر ہو جاندی آ۔ میں تاں نہ پین دی قسم کھادھی ہوئی آ، سنتاں کول۔ نالے میں کہڑا قسم نبھائی نئیں۔ میرے ‘تے تاں سنتاں دی مہر ہو گئی سی۔ اج ہور ہون والی ہے۔
ٹھنڈ تاں رجائی ‘چ پئے دے وی ہڈھّ چیری جاندی آ۔ میں رجائی نوں پیراں تھلے نپیا اے۔ رات سپنے ‘چ میری دھی پنیت جہاز اڈاؤندی فردی سی۔ سپنا تاں مینوں ایئر فرانس والے جہاز دا آیا سی۔ شراب دا تاں آیا نئیں۔ ایہہ پتہ نئیں---۔
میں چار-پنج سال پیتی وی بڑی۔ ٹھیکے ‘تے لگا ہندا سی۔ ہر ٹیم ٹنّ ہویا رہنا۔ ادھی رات نوں اکھ کھلھ جانی۔ سریر ٹٹن لگّ پینا۔ لسی لبھدے فرنا۔ لسی اس گھر ‘چ کتھوں؟ بسّ پھر میں سویرے پینی شروع کر دینی۔ میری شریمتی بکھشندر کور دی شامت آ جانی۔ ایہدے مور بھنّ سٹنے۔ اہنے اکیؤ نے میری ٹھیکے توں چھٹی کروا دتی۔ ایہدے بھراواں دا زور چل گیا۔ پھیر کی سی۔ شراب نہ ملدی تاں میں سپرٹ پی لیندا۔ بھلا ہووے چاچے ہناں دا جہڑے مینوں سنتاں کول لے گئے۔
رات طاقی کھلھی رہِ گئی سی۔ اتھوں ہوا آؤندی ہونی آ۔ آہ کملیاں رجائی وی نئیں لیندیاں۔ چھوٹی تاں وگاہ-وگاہ کے ماردی آ۔ ...ایہناں ‘تے رجائی دے دیواں۔ گرودوارہ صاحب ایہناں نوں اج نئیں لے کے جانا۔ ضدن جہاز چڑھنا ہویا، اوہ توں پہلاں ایہناں دا متھا ٹکا کے لیاؤگا۔ جا کے پہلی تنخواہ بھیجونگا۔ اوہدے وچوں گھر والے اکھنڈ پاٹھ کروا لینگے۔
راتیں ستے پئے نوں کدے جہاز دا سپنا آ جاندا، کدے سنتاں دے درشن ہو جاندے۔ دودھ چٹے وستر، دودھ چٹی داڑھی۔ اکھاں ‘چ نام دی خماری۔ مائر کتے... دگّ-دگّ کردا نورانی چہرہ۔ بندہ تاں اوہناں دے چرناں ‘چ ای جا ڈگدے۔ میرے ورگا بندہ، رات دن پین والا، کتے دارو چھڈّ سکدا سی؟ ایہہ تاں اوہناں دا آشیرواد آ کہ میں مڑ کے نئیں منہ نوں لائی۔ ہر سنگراند ‘تے متھا ٹیکن جاندا ہاں۔ اتھے کتے سنگت جڑی ہندی ہے! میں کہے...تل سٹن نوں جگہ نئیں ہندی۔ پنج کلیاں وچّ گرودوارہ صاحب بنیا ہویا۔ علاقے دے جنے کنیڈا امریکہ انگلینڈ گئے ہوئے ہن۔ سبھّ لکھاں روپئیاں دا دان پنّ کردے ہن۔ بکھشندر وی راتیں ایہی کہندی پئی سی۔
“کرن وی کیوں نہ۔ اوہناں دے آشیرواد نال بیگانے ملکاں ‘چ کھٹی کمائی کردے آ۔”
بکھشندر حالے تکّ گھراڑے ماری جاندی ہے۔ ایہنوں اتھے دی دودھ والی کھیر بڑی پسند ہے۔ جس دن پاسپورٹ تے پیسے دین گئے سی۔ ایہہ اکھنڈ پاٹھ کرواؤن دی سکھ سکھ آئی سی۔ اتھے پتہ نئیں کنے پاٹھ رکھوائے ہندے ہن۔ لڑی نئیں ٹٹدی۔ آ پچھلے جوڑ میلے ‘تے کوتر سو پاٹھاں دے بھوگ پئے۔ اوہناں وچوں اکی اکھنڈ پاٹھ تاں اکلے جوہن سنگھ شیرگلّ دے سی۔
اوہ وی سچیں مچیں دا شیر بندہ۔ میں اوہنوں دو سال توں دیکھدا پیاں۔ تریا-تریا جاندا چالی-پنجاہ ہزار روپئے دا متھا ٹیک جاؤ۔ چھ مہینے پہلاں ساڈھے پنج لکھ دی سکارپیو گڈی دیاں چابیاں سنتاں دے چرناں ‘چ رکھ گیا۔ نویں لنگر حالَ دی ساری اساری اوہنیں کروائی آ۔ پہلاں-پہلاں سوچیا، سالے چور ٹھگّ ہونے اے۔ اتھے روٹی دے سندیء پئے ہوئے نے۔ انا پیسہ دساں ننہاں دی کرت-کمائی چوں کتھے دان ہندا؟ پھر چھوٹے سنتاں نے مینوں شنکا نورت کیتا سی۔
“ایہہ کنیڈا امریکہ تے انگلینڈ بندے بھیجدے آ۔ گورو مارھاج دی کرپا نال بندے چڑھی جاندے آ۔ ایہہ اپنی نیک کمائی وچوں دسوندھ گرودوارہ صاحب بھیٹا کر جاندے آ۔ واہیگرو ایہناں تے مہر رکھے۔”
میں کتے بکھشندر نال گلّ کر بیٹھا۔ ایہہ تے مارھ کتے گرودوارہ صاحب گیڑے ‘تے گیڑا کڈھن لگّ پئی۔ ہن ایہدے گھراڑے نئیں بند ہندے۔ سالی نے رات سر کھائی رکھیا۔ ایہدیاں ڈمانڈاں نئیں سی مکدیاں۔ ‘مینوں آہ بھیجیں...اوہ بھیجیں۔ کڑیاں نوں...۔’ ہن تے اٹھ پا۔ گھنٹہ تاں پاٹھی نوں ہو گیا، پاٹھ کردے نوں۔ نہ ایہنوں چڑیاں کاواں دی چینچیں...کاں...کاں سندی ہے۔ چلو سوں لئے ‘رام نال۔ اہنے کہڑا میرے نال گردوارے جانا۔
بھاویں سردار جوہن سنگھ شیرگلّ نے پاسپورٹ تے ٹکٹ، بھوگ پین توں بعد دینے ہن پر میں پہلاں جانا چاہندا۔ مہانپرکھاں دے پروچن وی سن لئیے۔ پھیر پتہ نئیں کدوں موقع ملنے۔ نالے گورو صاحب دی حضوری وچّ حاضری وی تاں بھرنی ہے۔ اوہناں دی حاضری وچّ ای تاں گلّ نیپرے چڑھی سی۔ بئی بکھشندر دی کیتی نٹھّ بھجّ کم آ گئی۔ سنتاں نے ایجنٹ شیرگلّ نال شردھالوآں دی گلّ کروا دتی سی۔
اوہ پنیاں دا پوتر دہاڑا سی۔
“سادھ سنگت جیو، گورو صاحب دی حضوری ‘چ جو بولنا سچ بولنا اے۔ بھائی، اسیں امریکہ چڑھاؤن دا دس لکھ لیندے آں۔ اٹھ لکھ تاں ساڈی لاگت آؤندی آ۔ گرُ جی دی سنگت کولوں بسّ لاگت ای لے لوانگے۔ باقی دو لکھ گورو چرناں وچّ چڑھا دیو۔”
اٹھ لکھ روپیہ سنکے میرا ساہ سوتیا گیا سی۔ عینی رقم کتھوں اکٹھی کراںگے۔ بکھشندر دے ماپیاں ولّ ہتھ اڈنے پینے سی۔ اس تیویں دا کی پتہ؟ ایہدے وی کئی روپ ہن۔ مینوں اہتوں ستی پئی توں وی بھے آؤندا۔ ایہہ...۔ پر اہنے پیسے اکٹھے کرن لئی بڑی نٹھّ بھجّ کیتی۔ مینوں تاں کسے نے کی دینے سی۔ نہ چاہندیاں ہویاں وی، میں چھوٹی بھین ہرکنول نوں فون کر دتا سی۔ تنّ لکھ اوہنے بھیج دتے۔ پھیر میں حونصلہ پھڑھ لیا۔ میں امریکہ جان دا پکا من بنائی بیٹھا۔ آخری وار ٹرائی مار کے دیکھ لیندے ہاں۔ اک مہینہ میری، چاچے دی تے بکھشندر دی بھوتنی گھمیں رہی۔ سنتاں دے بھروسے ‘تے پاسپورٹ تے اٹھ لکھ ایجنٹ نوں پھڑا آئے سی۔ بئی عینی رقم دا ناں لیندیاں ای کانبا چھڑدا۔ اداں میں کہڑا اکلا۔ ادن دی دو سو بندے نے رقم پھڑائی ہوئی ہے۔
ایہہ سوچدیاں رجائی وچّ وی ‘سنّ’ چڑھی جاندی ہے۔ دو گھنٹے ہو گئے ہن اسلوٹے لیندے نوں۔ مینوں ہن اٹھنا چاہیدا۔ ٹھنڈھ تاں ادھاں ای رہنی آ۔ سنتاں دے وچن سنن توں نہ رہِ جاواں۔ اوہناں کرکے تاں...۔ بکھشندر نوں وی اٹھائے دیواں۔ کڑیاں نوں وی ٹیم سر سکول بھیجنا آ۔
میں پشواں ولّ دے پاسے آیا ہاں۔ شکر ہے کہ اج کورا نئیں پیا۔... میں ٹاہلی نالوں داتن توڑدا ہاں۔ برانڈے کول بہہ کے کرن لگّ پیا ہاں۔ برانڈا وی بسّ...۔ ٹریکٹر تاں کی لینا سی۔ اک وار ویچے بلد مڑ نئیں لے ہوئے۔ لے کے وی کی کراںگے؟ کھیتی...؟ بلداں دیاں ڈھٹھاں ‘تے ہتھ پھیرن والا تاں دون وچّ فس کے پیا۔
“واہ! بئی چاچا شنگارا سیاں۔ قسمت دا ماریا---۔”
ایہہ وچارا بلداں دی بھجّ-بھجّ کے سیوا کردا سی۔ تڑکے-تڑکے واہی دا چنگا جوتا لا لیناں۔ مار کتے چاچی نے مجھاں نوں گتاوا کردی نے پھرنا۔ کدے گھر دودھ نئیں سی مکا۔ ہن تاں کوئی کھرلی وی ثابتی نہ بچی۔ آہ اک دو کھنڈھ مینی مجھّ کرکے کھڑھھے ہن۔ ایہہ مجھّ وی بکھشندر دے بھرا چھڈّ گئے سی۔ ایداں دیاں ‘بخششاں’ کرکے تاں ایہہ تیویں تینگڑھدی رہندی آ۔ اج ایہدا موڈ کچھّ ٹھیک ہے۔ تدے تاں رسوئی ‘چ بھانڈے بھنن دی آواز نئیں آ رہی۔ نئیں تاں ایہدی گندی زبان سویرے-سویرے...۔ ہن تاں پاٹھ کردی لگدی ہے۔
لے ہن چاچے نوں کھنگھ چھڑ پئی۔ اک وار چھڑ پئی، پھیر اھدا ہتھو نئیں بند ہندا۔ ایہی حالَ وچاری چاچی دا آ۔ اک ہتھ گوڈے ‘تے رکھ لیندی آ تے دوجا لکّ ’تے۔ وچاری ساڈی ماں کبی ہو گئی! چلو...ہن میں امریکہ چلے جانا۔ سبھّ دکھ دور کر دینے۔ ہن چاہ پیواں تے باہر-اندر جا آواں۔
“ساڈے توں نئیں ہن کھیتاں ‘چ ہگّ ہندا۔”
بکھشندر دی ایہہ گلّ ٹھیک ای آ۔ اج کتے گھر ٹولٹ ہندی تاں عینی ٹھنڈھ ‘چ باہر نہ آؤنا پیندا۔ نالے ہن ایہہ کھیت کہڑا ساڈے رہے۔ میں وٹّ تے بیٹھا ضرور آں۔ بھاویں اگلے آ کے ماں بھین اک کر دین۔ ہردیو سنہہ کیاں نوں تاں بھین دینیاں نوں بولنا وی نئیں آؤندا۔ پنڈ وچّ سبھّ توں وڈی دھر آ۔ پہلاں تاں ایہہ سالے ذیلدار کہاندے سی، ہن باز والے بن گئے ہن۔ ایہناں دی کوٹھی ’تے باز والی ٹینکی جوں بنی ہوئی ہے۔ ایہہ لوکاں نوں قرضہ دندے ہن۔ قرضہ نہ موڑن دی صورتَ وچ، اوہدی زمین دب لیندے ہن۔ چاچے نے وی ایہناں کول ای زمین گہنے رکھی سی۔ بسّ چھڈا نئیں ہوئی۔ ایہہ مالک بن کے بہہ گئے۔ ایہناں نوں کاہدا دوش دینا۔ جدوں اپنے ای...!
تائے چرن سنہہ نے چاچے نوں تنّ کھیت دتے سی۔ آپ چھ کھیت ملّ لئے سی۔ سالے نے بڑا اپنے کول رکھ لیا۔ تائی وی سرے دی کنزری آ۔ اوہنے ای بابا ہلن نئیں دتا۔ اوہدے حصے دے تنّ کلے وی ڈھوہے ‘چ لے لئے۔ اوہناں جو کیتی، اوہ تاں چاچے نے زر لئی۔ پر قدرت اگے کہدا زور۔ اس سال آلوآں دی فصل ہوئی وی بڑی۔ ڈھیراں دے ڈھیر سڑ کے سواہ ہو گئے سن۔ سڑے ڈھیر دیکھ کے اندروں لاٹ نکلدی سی۔ چاچے نے ادوں، پہلی وار منجا ملیا سی۔
“چاچا ہن مر تاں نئیں جانا۔... چل اٹھ۔ کوئی چارہ کریئے۔” میں ایہنوں حونصلہ دتا سی۔ میں ادوں وی اج وانگ پوری چڑھدی کلا وچّ سی۔
میں جیٹھا آں۔ اسیں تائے دے نیانیاں دی ریسے پیو نوں چاچا تے ماں نوں چاچی سددے ہاں۔ پہلاں ساڈا سانجھا ٹبر ہندا سی۔ بڑا موہ تیہ سی۔
پھیر پتہ نئیں ایہناں دوناں بھراواں نوں کی سپّ سنگھ گیا۔ تائے نے زمین ونڈا لئی سی۔...اوہ پنج ستّ سال بعد پریوار سنے انگلینڈ جا وسیا۔ شاید آپسی کڑتن گھٹّ جاندی۔ پر اوہ جدوں پنج کو ورھیاں بعد آیا تاں اوہنے ہور بھانا ورتاتا۔ حویلی والی جگہ وی ہتھیا لئی۔ سانوں اپنے پشو گھر وچّ ہی بنھنے پے گئے۔ اسیں اک پاسے نوں برانڈا پا لیا سی۔ تایا حویلی والی جگہ تے دو سال کوٹھی پاؤندا رہا۔ کوٹھی اتے جہاز والی ٹینکی بنائی۔ پنڈ وچّ باز والی توں بعد ایہہ دوجے نمبر دی کوٹھی ہے۔ اس کوٹھی نوں دیکھ کے میں آپے توں باہر ہو جاندا ہاں۔ ...ہن وی میں ڈھیم کوٹھی ولّ ماری آ۔ موٹر تے ہتھ دھو کے تر پیا ہاں۔
ہن آہ پیلی دھر گھراں تکّ باز والیاں دی ہے۔ ادوں ساڈے کم وی ایہی آئے سی۔ چاچے نے تاں ادوں تباہ ہوئی فصل دیکھ حونصلہ ڈھاہیا ہویا سی۔ میں اوہنوں بیٹھدا کیتا سی۔ میں مڑ ایہنوں ڈھیری ڈھاہندیاں نئیں دیکھیا۔ ہن بیمار-بیمار وی میرے لئی پیسے اکٹھے کرن لئی دوڑ بھجّ کردا رہا ہے۔ اداں پنڈ والے ساڈی مسنداں پٹی والیاں نوں ویہلیاں کھان والے گندے ہن۔ پر ساڈا ٹبر کرسی وی بڑا سی تے محنتی وی۔ آہ میرے گھروں بکھشندر سانوں کنجوساں دا ٹبر سددی ہے تے کدے بھکھیاں ننگیاں دا۔ ایہنوں سالی نوں کی پتہ کہ ساڈے ٹبر نے کنی محنت کیتی ہے۔ چاچی چاچے نوں جدوں دیکھیا کھیتاں وچّ مٹی نال مٹی ہوئے دیکھیا۔ سانوں تناں بھین بھراواں نوں وی کم دا چونڈ بڑا سی۔ پر نصیباں دی مار نے سانوں ککھوں ہولے کر دتا سی۔ چاچے نوں تاں میں حونصلہ دیئی جاندا سی۔ پر سجھّ کجھ نئیں رہا سی۔
ادوں شاید کسے نے تائے چرن سنہہ نوں انگلینڈ خبر کر دتی ہووے۔ اوہدی چٹھی آ گئی۔ اوہنے مینوں ولیت لئی ٹرائی مارن نوں لکھیا سی۔ ایجنٹ نال گلّ کر کے چٹھی لکھن نوں کیہا سی۔ ضدن چٹھی آئی۔ چاچا گھر نئیں سی۔ معاوضہ لین دے چکر ‘چ تحصیل گیا ہویا سی۔ میں اوہدی اڈیک نئیں سی کیتی۔ چھوکر ٹریول والے ایجنٹ گرجنٹ سنہہ نال مکندپر گلّ وی کر آیا سی۔ شام نوں چاچے نوں پتہ لگیا تاں اوہ بھڑک پیا سی۔
“اوئے دلجندرا، ڈھکیا رہِ۔ کاہنوں موت ‘چ مچھیاں بھالدا۔ چرن سنہہ دے تاں میں ہگیو ‘تے نئیں یقین کردا۔ اینے سال ہو گئے ولیت گئے نوں کدے بات پچھی آ؟”
میں چاچے نوں مکندپریئے ایجنٹ نال کیتی گلّ بارے دسدا رہا پر اوہدا سر نانہہ وچّ وجدا رہا سی۔ فصل دی تباہی ہوئی پئی سی۔ چاچا ایہہ جوآ کھیڈن لئی تیار نئیں سی ہو رہا۔ اوہ کہڑا نیانا سی؟ ساڈے پنڈاں دا جمدا جوآک تاں باہر جان لئی پاسپورٹ بنائی بیٹھا۔ جہڑے شریک کدے ساڈے گھر توں منگ کے کھاندے رہے، اوہ وی ودیش چلے گئے۔ اگلیاں نے زمیناں گہنے دھریاں، ایجنٹاں راہیں باہر سیٹل ہو گئے۔ پنڈاں وچّ محلاں دے محل کھڑے کر گئے۔ پر چاچے نوں کہڑا سمجھاؤندا؟ پھیر پتہ نئیں ایہدے کتھوں من سمتیا پے گئی۔ پتہ نئیں کہڑا صلاحو ٹکریا۔ زمین باز والیاں دے گہنے دھری۔ رقم ایجنٹ نوں جا پھڑائی۔
چھوکر ایجنٹ نے ساڈی تیراں جنیاں دی انگلینڈ وچّ اینٹری کروائی سی۔ سکھاں دی پٹی وچوں وی دو منڈے سن۔ اوہ تاں انگلینڈ پجدیاں ای چھو-منتر ہو گئے۔ اسیں چھ جنے پولیس دے قابو آ گئے۔ چار مہینے جیل وچّ رہے۔ بعد وچّ اوہناں نے ڈیپورٹ کر دتے۔ تایا جیل وچّ ملاقات کرن وی نئیں سی آیا۔
آہ جہاز والی کوٹھی نوں دیکھ کے میرے اگّ لگّ گئی ہے۔ میں مٹی نال لبڑی جتی کوٹھی دی تھڑہی نال جھاڑی ہے۔ اتھے کوٹھی وچّ بھئیئے رہندے ہن۔ تھاں ساڈا...۔ سالے موجاں ماندے ہن۔
اوہ تایا سدا رام آؤندا پیا۔ میرے یار بھجی دا پیو۔ ہن ایہدی نگاہ گھٹّ گئی ہے۔ کول پجدیاں ہی مینوں پچھان لیا۔ میں تائے دا حالَ چال پچھیا ہے۔ ہن وچارے دا حالَ کاہدا۔ ‘ہوں-ہاں’ جیہا کرکے میری پٹھّ تھاپڑ کے تر پیا ہے۔
ادوں وی اج کل ورگی حالت سی۔ کڑی دینے...گرجنٹ سنہہ نے سانوں وکن لا دتا سی۔ سانوں کدے دلی لے جاندا، کدے بمبے۔ میں دو-تنّ سال دلی-بمبے دے چکر کٹدا رہا۔ اس کھسڑ جٹّ دا کی جاندا سی۔ پیسے اسیں خرچدے سی۔ مہینیاں بدھی بیگانیاں شہراں وچّ اسیں بھکھاں کٹدے رہے، ترہائے رہے، اوہنوں کی سی؟ اوہ تاں ٹرائیاں مرواؤندا رہا۔ چاچے دا وال-وال قرضے وچّ ونھیاں گیا سی۔ باز والیاں نوں دو چار کنال زمین گہنے دھر دتی جاندی۔ آڑھتیئے دا... بینک دا ویاز موڑ دتا جاندا۔ اینے یتناں دے باو جود وی میں انگلینڈ نہ جا سکیا۔
ایہہ تے بھلا ہووے بھجی دا۔ چلو اک وار تاں اوہنے جلنھ ‘چوں کڈھ دتا سی۔ مینوں ڈبئی لے گیا۔ آپنیاں نالوں تاں ایہہ ستّ پرایا چنگا نکلیا۔ آہ تایا سدا رام داتن کردا تریا جاندا۔ ایہدے کولوں وی ہن تر نئیں ہندا۔ ایہدا حالَ وی میرے پیو شنگارے والا ہے۔
اوہ وی کیہا منحوس دن سی۔
سارا پنڈ بھجی دی ٹاہلی نال لٹکدی لاش دیکھ کے دنگ رہِ گیا سی۔ اوہدی ارتھی چکن والیاں وچّ میں وی شامل سی۔ پر اوہدے مرن دا یقین مینوں ہن تکّ وی نئیں آؤندا۔ اوہنے دس-بارھاں سال ڈبئی لائے۔ اوہ اپنے ویہڑے دے ادھے منڈے تاں ڈبئی لے گیا ہونا۔ اوہ کسے نہ کسے شیخ کولوں ویزا لے آؤندا۔ پنڈ دا کوئی نہ کوئی منڈا دبئی لے جاندا۔ اوہدے کولوں کمپنی چھڈا لیندا۔ آپ شراب کڈھدا۔ اگلے نوں ویچن لا لیندا۔ کھجوراں دی شراب کڈھن دا بڑا ماہر سی اوہ۔ مینوں کہنا...
“پہلے توڑ دی دا لا پیگّ۔ تے پھیر دھندے لئی شوٹ وٹّ لے۔”
آپ تاں اوہ پولیس دے ہتھ نئیں سی آیا۔ مینوں تنّ سال بعد پنج مہینے دی قید ہو گئی سی۔
پنڈ وچّ اوہنوں سارے ‘کھڑپا سپّ’ سددے ہندے سی۔ اوہدا ایوں آتم-ہتیا کرنا حیرانی والی گلّ سی۔ تائے سدا رام تے تائی کشنی دا حالَ نئیں سی دیکھیا جاندا۔ جو حالَ ایہناں دا ادوں ہویا سی۔ میرے گھر چاچے چاچی دا ہن ہویا پیا۔ جیؤندے وی مریاں ورگے۔ پٹھی متّ والی بکھشندر رات کہن لگی۔
“اپنے جٹاں زمیداراں نوں بچاء لیا کنیڈا، امریکہ، ولیت نے۔ چھوٹیاں برادریاں نوں عرب نے۔ ... صاحب جی، ہن چنگی نیئت نال جائیو۔”
دراصل رات بھجی دی گلّ چلی سی۔ پتہ نئیں میتوں کاہتوں ودیش جان خلاف بول ہو گیا سی۔ ایہہ اپنا بھاشن لے کے بہہ گئی۔ دسّ بھلا میں کداں بھجی نوں بھلّ جاواں۔ آہ اوہ ٹاہلی آ، جہدے نال اوہنے پھاہا لیا سی۔
بھین مراوے بھجی۔ بھجّ اوئے اتھوں ہور کتے...۔ بکھشندر دی گلّ وی ٹھیک ہے۔ میں تاں ایویں بھجی نوں لے کے بہہ جاندے۔ اپنے کم وچّ کھروڑ پاؤن لگیا آں۔ سنتاں نے کی کیہا سی؟ بھلّ گیا؟ آرام نال بندہ بن کے تر پا۔ میں تاں امریکہ جانا آ۔ میں اہتوں کی لینا؟
میں تیز قدمیں گھر ولّ نوں تر پیا ہاں۔
اک آہ کلمونہاں ہر تھاں ٹکر پیندا۔ ہن ایہہ میرا پھر لہو پیؤُ۔ بنی پھردا کسان یونین دا پردھان۔ ایہنوں پنڈ وچّ کوئی نئیں پچھدا۔ اکھے میں پردھان، جیتا بھلوان۔ سارے ایہنوں باجا بھلوان سددے ہن۔ کنّ ایہدے سور دے بلھاں ورگے سجے ہوئے آ۔ سر وی ونگا۔ ایہہ ہر تھاں لتّ اڑاؤندا۔ بھجی دے داغاں توں بعد اہنے اپنا ‘اکھاڑا’ لا لیا۔
“جس جماعت وچّ آتم ہتیاواں ہو رہیاں ہون۔ اوہدا سنکٹ کنا گہرا ہوئےگا؟ منکھ وی منڈی دا مال بن گیا۔ اوہدی کرت وی۔”
بئی دسّ توں جلسہ کردا پیاں۔ اگلیاں دا منڈا مکّ گیا۔ ایہہ ہورے گلاں لے کے بہہ گیا۔
“ویاہ کروا کے جھٹّ جدے ہو جاندے آ۔ مشکلاں دے پہاڑ ڈگدے آ۔ دکھ سنن والا کول کوئی ہندا نئیں۔ تناء ودھدا جاندا آ۔ نشے دا سہارا لیندے آ تے پھیر...۔”
میں تاں شکر کرداں بھراوو سنتاں دا۔ لنگھ گئی جلیدھ۔ جے دیکھ لیندا تاں اہنے اتھے گلہ پھین پا کے بہہ جانا سی۔ اجے ایہنوں ایہہ نئیں پتہ ہونا کہ میں امریکہ چلیاں۔ نئیں تاں اہنے جھٹّ رستہ روک لینا سی تے آکھنا سی -
“دلجندر سیاں، آپاں اپنے دیش نوں سورگ بناؤن لئی کیوں نہ لڑیئے؟”
... ودھیا ہویا، دفعہ ہو گیا۔ ایویں سنتاں کول جان توں لیٹ کر دندا۔ کم ‘چ گھڑم پوندا۔
میری وی عادت ٹھیک نئیں۔ پتہ نئیں کہڑے وہن ’چ وہِ جاندا ہاں۔ گلّ تاں میں جہاز والی کوٹھی دی کردا پیا سی۔ میری گرودوارہ صاحب جان دی دیر ہے۔ اج اتھوں پاسپورٹ تے ٹکٹ لے آؤنے ہن۔ تے پھر پھء...پھئر۔ آہ کوئی جہاز آ، جہڑا تائے نے کوٹھی ‘تے بنایا ہویا؟ نہرو دے ویلیاں دا۔ مینوں سردار جوہن سنگھ شیرگلّ کہندا سی۔
“سنگھ صاحب، ایئر فرانس دے جہاز دیکھن والے ہن۔ اوہناں وچّ سفر کرن دا مزہ ای وکھرا۔ اپنے خاص-خاص بندے اسیں ادیھ ‘چ بھیجدے آں۔”
مینوں امریکہ پجّ لین دیو۔ ادھار تے قرضہ موڑن نوں بڑی حد چار سال لگّ جانگے۔ پنجاں سالاں بعد تائے دے برابر کوٹھی پا دینی آ۔ پہلاں باز والیاں توں زمین چھڈاینی آ۔ بسّ پھیر کوٹھی پاؤن دا کم کرنا۔ تائے دی ہکّ ‘تے سپّ لٹونا۔ ایئر فرانس والا جہاز کوٹھی ‘تے بنونا۔ علاقے وچّ نمونے دی ٹینکی بنو۔ جدوں ٹینکی پانی نال پھلّ ہو جایا کرو۔ جداں جہاز دی پونچھ دھوآں چھڈدی ہے۔ ساڈے والے جہاز دی پونچھ پانی دی بچھاڑ کریا کرو۔ جدوں ٹینکی پانی توں خالی ہو جیا کرو۔ اوہدے فر اپر تھلے ہویا کرنگے۔
میرے جہاز دا دوجا حملہ باز والی ٹینکی ‘تے ہونا ہے۔ جداں ‘جہادیاں’ نے بلیاں اکھاں والے دے دیش دے ٹاور تباہ کر دتے۔ اوہ وڈا ‘باز’ بنی پھردا سی۔ اگلیاں نے منٹ نئیں لایا۔ میں وی سبھّ کشّ اڈا دینا ہے۔ ہردیو سنہہ کیاں دے ہتھ لا-لا کے دیکھنگے۔ باز والی ٹینکی تاں مودھے منہ ہؤ۔ سالے چڑیو وی بہت آ۔
جدوں امریکہ توں ایہناں دے بھرا آؤندے ہن۔ لوکاں نوں ڈالر دکھوندے فرنگے۔ ڈالر میں نہ لیاؤنگا؟ کار وچّ دھوڑاں پٹی پھرنگے۔ دسّ میتوں نہ کار لے ہؤ۔ نواں ماڈل لؤں۔ اک وار تاں ایہناں دیاں اکھاں اڈیاں رہِ جاؤگیاں۔ مارھ کتے گلے وچّ سونے دیاں چینیاں، باہاں وچّ کڑے تے انگلیاں وچّ مندیاں پائی پھرنگے۔ سالے خسرے جہے۔... میں اہتوں ودھ سونا اپنی جٹی نوں لے کے دؤں۔ اوہدے سارے الامبھے لاہ دینے ہن۔ اوہ وی کی یاد کرونگی۔ نالے سہریاں نوں پتہ لگّ جاؤ۔ ایویں کڑ-کڑ کردے رہندے آ۔ اوہناں نال وی اگلا پچھلا حساب کرنا۔ چار چھلڑ دے کے دھونس دکھوندے آ۔
اداں کدے-کدے میں بکھشندر نال ویاہ کروا کے پچھتوندا وی ہاں۔ اس ماں جاابھی نیے ساڈا جلوس کڈھیا پیا۔ جے سکھمنی تے پنیت نہ ہندیاں۔ میں کدوں دا اپنے اڈّ راہ پیا ہندا۔ چاچی نے تاں کئی وار چھڈن لئی کیہا آ۔ پر ویاہ کراؤینے کہڑا سوکھے آ۔ اس دیش وچّ ماتھڑ دا تاں اک ویاہ مسیں ہندا آ۔ خیر---! دوش ساڈا وی ہے۔ اسیں وی تاں جھوٹھ ای بولیا سی۔
“دلجندر دا انگلینڈ کیس چلدا۔ ادوں مڑنا پے گیا سی۔ اسیں سوچیا، جنا چر کیس چلدا دبئی جا آوے۔ اہنے اک دن تاں ولیت چلے ای جانا آ۔”
جدوں مینوں دبئی توں ڈپورٹ کیتا سی۔ ہاء گلاں چاچی تاں کی سارا ٹبر کردا رہا سی۔ بیبی بکھشندر کور دے گھر دیاں نے انگلینڈ دے لالچ وچ ایہنوں میرے نال نوڑ دتا۔ دو-چار سال تاں میں گلاں وچّ لنگھا دتے۔ جدوں دی ایہناں نوں اصلیت پتہ لگی آ۔ ایہناں دا ٹبر ہتھاں نوں تھکّ لائی پھردا۔ ایہہ مینوں گلّ-گلّ ‘تے ٹھٹھّ کردی رہندی آ۔ ایہہ کسے نہ کسے طریقے مینوں باہر بھیجنا چاہندی رہی آ۔ چھ کو سال پہلاں سکھاں دی پٹی والا اوہ منڈا پنڈ آیا ہویا سی، جہڑا انگلینڈ پجن وچّ سفل ہو گیا سی۔ اوہدیاں گلاں سن کے، ایہہ مینوں تنگ کرن لگّ پئی۔ میں کداں ٹرائی مار لیندا؟ قرضہ تاں پہلاں ہی نئیں سی اتریا۔ نالے میں ایہدے کول رہنا چاہندا سی۔ ایہدے گوڈے نال گوڈا جوڑ کے بیٹھنا چاہندا سی۔
ایہدیاں سہیلیاں باہر نے تے جاں اوہناں دے گھر والے ودیش گئے ہوئے ہن۔ اوہ پچھے موجاں کردیاں ہن۔ مینوں لگدا سی ایہہ وی ‘اوہ’ موجاں کرنیاں چاہندی سی۔ سارا دن کناں نوں موبائل لائی رکھدیاں نے۔ شہر شاپنگ کرن تریاں رہندیاں ہن۔ کوئی کار لئی پھردی ہے تے کوئی سکوٹری۔ مینوں ایہدیاں گلاں ‘تے شکّ ہون لگّ پئی سی۔ تدے تاں میں باہر جان لئی منیا نئیں سی۔ اہنے چکّ چکا کے میرے توں چھوٹے کیسر نوں گریس بھیج دتا۔ رہندا کلا وی باز والیاں نوں بیء کر دتا سی۔ ایہہ مینوں جھئیاں لے-لے پیندی سی۔
“اک وار بندہ باہر سیٹ ہو جاوے۔ کلاں تر جاندیاں۔ اتھے بھاویں ساری عمر بھٹھّ جھوکی جاؤ، چار چھلڑھ نئیں جڑدے۔”
ایہہ مینوں وار وار اوہناں لوکاں دے قصے سنوندی رہندی، جہڑے اتھے بھکھے مردے سی۔ ودیش جا کے لکھانپتی بن گئے۔ اوہناں دیاں کاراں کوٹھیاں دے مہنے دندی رنہندی ہے۔ ایہنوں گہنیاں نال لدیاں، کاراں وچّ گھمدیاں تے موبائل تے پٹاک پٹاک گلاں کردیاں زنانیاں دسدیاں ہن۔ ہور نئیں۔ میتھوں چھوٹا کیسر دو تنّ سال تاں بڑے سوہنے پیسے بھیجدا رہا۔ ایہہ اوہدیاں صفتاں کردی نئیں سی تھکدی ہندی۔ دوناں کڑیاں نوں انگریزی سکول پڑھن لایا۔ پھیر اوہ انڈیاں آیا، بھلتھّ ولّ ویاہ کروا گیا۔ کیسر دے سہریاں نے اوہناں لئی بھلتھّ ولّ ہی کوٹھی بنا دتی۔ کتھے تاں اوہ مینوں گریس لجان نوں پھردا سی۔ بعد ‘چ میں وی گریس جان دا من بنا لیا سی۔ کتھے مڑ کے اوہدا سکھ-سنیہا وی نہ آیا۔ اسیں تاں اوہدی گھر والی تیزی دی کئی سالاں توں شکل نئیں دیکھی۔ آہ جہڑی میرے والی سویرے شام ٹونکدی سی، موت دی جھگّ وانگوں بہہ گئی۔ رات کہن لگی۔
“گلّ سنیو جی، اسیں بتھیرا نرک بھوگ لیا۔ ہن امریکہ جا کے خیال رکھیو۔ میرا نہ صحیح۔ میریاں دھیاں نئیں ترسنیاں چاہیدیاں کسے چیز نوں۔”
ایہہ چیزاں دے ناں گناؤن لگّ پئی۔ مینوں تاں کئی ناں وی نئیں لینے آؤندے۔ سکھمنی تے پنیت دی لسٹ ایہدے نالوں وی لمبی ہے۔ پنیت پتّ کہی جاوے :-
“پاپا، میرے لئی جہاز بھیجیو۔ اڈن والا۔ جہدیاں لائیٹاں جگن۔”
گھر آ گیا ہاں۔ میں سوچداں اوکھا سوکھا نہائے لواں۔ گورو گھر جانا کہڑا خالہ جی دا واڑا۔ سنت کہندے سی سچے ہو کے آیا کرو۔ جدوں گورو دے لڑھ لگّ ای گئے۔...اج کل پانی کہڑا پنڈے تے پیندا۔ جان کڈھی جاندا۔ ستنام..واکھرو۔...لے نبڑ گیا کم۔ میں غسل خانے ‘چوں باہر آیا ہاں۔ تیار ہون لگدا ہاں۔ سکھمنی تے پنیت میرے گل نوں چمبڑ گئیاں ہن۔ رات والیاں چیزاں گناؤن لگّ پئیاں ہن۔
میں سنتاں دی فوٹو اگے متھا ٹیکیا ہے۔ دھوپھ دی سگندھ کمرے اندر پھیلی ہوئی ہے۔ چاچی سویرے اٹھ کے دھوپھ بتی کرن دا ہی کم کردی ہے۔ اج تاں میں چاچی چاچے دے وی پیریں ہتھ لا آیاں ہاں۔
“ٹھہرو جی، دہیں کھا کے جائیو۔”
میں بکھشندر دی آواز سن کے رک گیا ہاں۔ اوہ دہیں دی کولی لے آئی ہے۔ میں چار چمچے منہ ‘چ پائے ہن۔ ایہہ کنے لاڈ نال بولی ہے۔
“سدھے گھر آ جانا جی، نیھرا نئیں کرنا۔ اسیں منہ چکّ-چکّ دیکھدے نہ رہیئے۔ اک گلّ ہور... خالی ہتھ نئیں آؤنا۔ اک ہتھ وچّ پاسپورٹ تے ٹکٹ ہووے۔ دوجے ہتھ وچّ مٹھیائی دا ڈبہ تے فروٹ ہووے۔”
باز تے جہاز والی کوٹھی دے ساہمنے بساں رکدیاں ہن۔ میں تھڑھے کول کھڑ گیا ہاں۔ بسّ دی اڈیک وچّ۔ میں واہگورو-واہگورو جپی جا رہا ہاں پر میرا من نئیں ٹک رہا۔ میری اکھ کدے جہاز والی ٹینکی ولّ جاندی ہے تے کدے باز والی ٹینکی ولّ۔ کیسر دھوکھا دے گیا، سالا۔ پاپی بندہ زنانی جوگا ہو کے رہِ گیا۔ بئی جے توں ٹبر نوں ٹھمنا دے دندا تاں تیرا کی گھسّ جانا سی۔ آہ شریکاں دے قرضائی تاں نہ ہندے۔
اس نوں تاں پیو تے وی ترس نہ آیا۔ زمین باز والیاں کول اپنے ہتھیں گہنے رکھکے گیا سی۔ کئی سال چاچا زمین واہندا رہا۔ اگلیاں نے سانوں ہی حالے ’تے دے چھڈی سی۔ انہیں تاں پھر وی کئی سال عزت رکھی چھڈی۔ اوہناں کھیتاں چوں روٹی کھاندے رہے۔ دربارا سنہہ سمرے آڑھتی توں قرضہ لیندے رہے۔ بینک والیاں دے جوں اپر تھلے کرنے ہندے سی۔ نہ آڑھتی دا قرضہ لتھا تے نہ بینک دا۔ آخر انئیں باز والیاں نے وی زمین چھڈا لئی سی۔ ایہہ سارے اکو تھالی دے چٹے-وٹے ہن۔ ہن اوہ آڑھتی سمرا چار چھلارو لے کے گھر آ دھمکدا ہے۔ بینک والیاں دے چھاپے وکھرے۔ اک اوہ باجے بھلوان نے لہو پیتا ہویا آ۔
“تسیں کہڑا سنگھرشاں وچّ کددے او۔ تہانوں نئیں پتہ کہ لہراں بندے نوں مرن نئیں دندیاں ہندیاں۔ ہارے منکھ نے تاں مرنا ای ہویا۔”
دسّ بئی اسیں کاہنوں مریئے، مرن ساڈے دشمن۔ میرا اج کم ہو جائے۔ ایہہ آڑھتیئے، ایہہ بینک والے...سبھ سدھے کرنے ہن۔ لؤ بسّ وی آ گئی۔
بسّ تر پئی ہے۔ میں سوچیا سی-بسّ وچّ آرام کرونگا۔ ایہہ سمرا ایکسپریسّ دربارا سنہہ دی آ۔ کتے سالا بسّ چیکّ کردا کردا آئی نہ جاوے۔ ایویں...۔ چلو سنت میہر کرن۔ پتہ نئیں مینوں اچوآئی جہی کیوں لگی ہوئی آ۔ نالے ایہہ کہڑا ہمس دی رتّ آ؟ میں تھوڑھا جیہا شیشہ کھولھدا ہاں۔ ٹھنڈی ہوا اندر آ وڑی ہے۔ سواریاں میرے ولّ اوکھا-اوکھا دیکھن لگّ پئیاں ہن۔ میں شیشہ بند کر دتا ہے۔
بسّ ہولی ہوئی ہے۔ سڑک ’تے سکولی بچیاں دیاں ویناں دا رش پیا ہویا۔ ہاء وین تاں سینٹ سولزیئر پبلک سکول والیاں دی آ۔ سکھمنی تے پنیت دی وی تاں ایہی وین ہندی سی۔ پنج سال اس وین وچّ سکول جاندیاں رہیاں۔ ...کاہنوں مناں دل تھوڑھا کردا۔ ہٹوندا نہ تاں کی کردا؟ پنڈ دے سرکاری سکول ‘چ پڑھن لا دتیاں۔ کیسر دا بیڑا بہہ گیا۔ خیر...۔ کوئی نئیں پتّ، مینوں جا لین دیو۔ میں سبھ دھونے دھو دیاںگا۔ اپنیاں دھیاں نوں پرائیویٹ سکولاں وچّ پڑھاؤنگا۔ نالے جہڑی ایہناں دی ماں مہنے ماردی رہندی آ، اوہ وی...۔ اک تے اس غریبی نے مار لئے۔ پھر ایہہ ہرکنول دیاں گلاں لا-لا کے کرنوگی۔ ڈین زنانی۔
شہر آ گیا۔ بسّ توں اتریا ہاں۔ اتھوں گرودوارہ صاحب لئی ہور بسّ لینی پینی آ۔ اتھے لئی بساں گڑھ شنکر روڈ توں چلدیاں ہن۔ میں ادھر نوں پیدل چل پیا ہاں۔...نہ چاہندیاں ہویاں وی بنویت پرنٹنگ پریس کول میرے پیر رک گئے ہن۔ شاید اندروں کوئی جھاکدا پیا۔ میں دوکان ولوں منہ گھما لیا اے۔ ...تے تیز قدمیں تر پیا آں۔
ادوں اس پرنٹنگ پریس دے نال کمپیوٹر انسٹیچیوٹ ہندا سی۔ ہرکنول اسے انسٹیچیوٹ پڑھن آؤندی ہندی سی۔ اوہ اتھے دو سال کی گلّ کھلاندی رہی۔ ایہدا سانوں پتہ ای نئیں لگا۔ اوہ بنویتاں دے منڈے دے کویں نیڑے ہوئی۔ اوہ منڈا کدوں کنیڈا گیا۔ کدوں واپس آیا۔ کتھے اوہناں نے ویاہ کروایا۔ بئی سانوں تاں اوہدا کنیڈا گئی دا ای پتہ لگا۔ لوکاں نے بتھیریاں گلاں کیتیاں سی۔ منہ دکھاؤن جوگے نئیں سی رہے۔
“اوہ چھڈو جی جاتاں جوتاں نوں۔ ہن کون پچھدا؟ کڑی کنیڈا سیٹل ہو گئی۔ ہیتھے ساری عمر گھر بیٹھی رہنی سی۔”
بکھشندر پردہ پا رہی سی جاں عاری لا رہی سی۔ ادوں سمجھ نئیں سی لگی۔ اسیں سارے ٹبر نے ہرکنول دا بائیکاٹ کری رکھیا۔ اداں سارے اندروں خوش سن۔ چلو، ہن تاں گلّ آئی گئی ہو گئی۔ پر آہ میرے والی زنانی چوبھ لاؤن توں نئیں ٹلدی۔ ضدن ایہدی اپنی ماسی دی کڑی دوڑی سی، چیکاں ماردی پھردی سی۔
چلو آہ بسّ سوہنی مل گئی۔ اہنے گھنٹے ‘چ پہنچا دینا۔ ہن میں کوئی گلّ نئیں سوچنی۔ صرف نام سمرن کرناں آ۔ واہگورو...واہگورو۔
میں گرودوارہ صاحب دے اندر آن وڑیا ہاں۔ اتھے آ کے چتّ شانت ہو جاندے۔ سارے دکھ دلدر پچھے چھٹّ جاندے ہن۔ واکھرو...ادیں چڑھدیاں کلاں ‘چ رکھے۔ ہن میں متھا ٹیکیا تے پنڈال ‘چ جڑی سنگت وچّ بیٹھ گیا ہاں۔ اج تاں سنگت والی کمال ای ہو گئی آ۔ رس بھنا کیرتن ہوئی جا رہا اے۔
مینوں گھنٹہ ہو گیا آئے نوں۔ کوئی دکھ نئیں رہا۔ سردار جوہن سنگھ شیرگلّ تاں ساہمنے بہندے ہندے سی۔ دلیؤں آؤندے لیٹ نہ ہو گئے ہون۔ سنت جی وی نئیں دکھدے۔
چھوٹے سنت پاٹھ وچّ مگن ہن۔ میں سر جھکا کے لنگر حالَ ولّ تر آیا ہاں۔ سیوادار میرے مہرے وی تھال رکھ گیا ہے۔ ورتاوے نے دال پائی ہے۔ دوجے توں پھلکا لیا اے۔ میں برکی منہ وچّ پائی ہے۔ اندر نئیں لنگھ رہی۔ پھلی جا رہی ہے۔ میں لنگر وچے چھڈّ کے چھوٹے سنتاں کول آ گیا ہاں۔ ایہنیں میرے کنّ وچّ گھسر مسر کیتی اے۔
میں کمرہ نمبر اٹھاراں وچّ پجا ہاں۔ سنت جی لمے پئے ہن۔ میں پیریں ہتھ لا کے کول بیٹھ گیا ہاں۔
“دلجندر سیاں، جوہن سنگھ اجے تکّ پجا نئیں۔ پچھلے ہفتے آیا سی۔ ستّ-ستّ لکھ ہور منگدا سی۔ کہندا ہن پندرھاں لکھ ریٹ ہو گیا۔ میں تاں بھائی سر پھیر دتا سی۔ اوہنوں اج سدیا سی، بئی سنگت نال آپے گلّ کر لئیں۔ اجے تکّ نئیں بہڑیا۔ دیکھو کدوں آؤندا؟ آؤندا وی آ کہ...۔”
میں اٹھ کے کھڑھا ہو گیا ہاں۔ میریاں لتاں وچّ جان نئیں رہی۔ مسیں پنڈال تکّ آیا ہاں۔ کندھ نال ڈھوء لا کے بہہ گیا ہاں۔ راگی جتھا حالے وی کیرتن کری جا رہا ہے۔ میرے کنّ سنّ ہوئے پئے ہن۔ مینوں کش نئیں سنائی دے رہا۔
میں ہوش وچّ آیا ہاں۔ دن ڈھلّ چلیا اے۔ ہن تاں سنگت ٹاویں-ٹاویں رہِ گئی آ۔ جوہن سنگھ کتے نظر نئیں آ رہا۔ میرے ورگے کئی اودرے چہرے بیٹھے ہن۔ چھوٹے سنتاں نے مینوں اٹھایا ہے۔
“کاکا، تہاڈی قسمت ماڑی۔ اوہنوں پرماتما سزا ضرور دؤ۔ گورو گھر نال ٹھگی۔ نرکاں وچّ وی ڈھوئی نئیں ملنی۔”
میں لتاں گھڑیسدا بسّ ‘چ آ بیٹھا ہاں۔ مینوں ہرکنول، بکھشندر، چاچا ہی نئیں دس رہے سگوں اوہناں نال طرحاں طرحاں دے ہور وی بندے ہن۔ میں اوہناں دے چہرے نئیں پچھاندا۔ منہ تاں دوفاڑ ہوئے پئے ہن۔ کداں پچھاناں؟...ہاں، ایہناں دے سراں ‘تے روپئیاں دیاں پنڈاں ہن۔ لگدا چاچا پنڈ دے بھار نال مر گیا تے بکھشندر نے...۔ گھٹو گھٹّ ہرکنول نوں نئیں چھڈن لگے بنویت۔ میری ماں مندو دا کی بنیگا؟ اوہ وی مورتا سنہہ دی ماں وانگ اٹاں روڑے مارو۔
کہندے مورتا سنہہ نوں وی میرے وانگ اک-اک بندے دے کئی-کئی دسن لگّ پئے سی۔ اوہناں دے وی پنجے جی نوٹاں دیاں پنڈاں لئی جاندے سی۔ جدوں پنڈاں بھاریاں ہون پھیر بندہ اوہناں دے بھار نال ہی مر جاندا۔ میریاں پھلّ بھر بچیاں دا کی قصور آ۔ ہائے او ربا! اج تاں اوہ وی پنڈاں تھلے دبیاں ہوئیاں ہن۔ اوہناں معصوماں نوں تاں کوئی بچاؤ۔
مورتا سنہہ تاں پنڈ وچّ پڑھیا لکھیا وی ساریاں توں زیادہ سی۔ کھیتی ماہر سی...سفل کسان۔ چاہے کھیتی دے نویں سند لینے ہون، چاہے کوٹھی بنونی ہووے تے چاہے بچیاں نوں کانوینٹ سکول وچّ پڑونا ہووے، علاقے وچّ اوہ موہری بنیا۔ پتہ نئیں کہڑی کہڑی بینک توں لون لیا ہونا۔ سرکارے دربارے، بیجاں دیاں کمپنیاں... سبھ نال اوہدا میل-جول سی۔ بسّ قرقی دے وارنٹ آئے سی۔ سارے ٹبر نوں سلفاس دے دتی۔ اک اوہدی ماں بچی سی۔ گلیاں وچّ تری پھردی آ۔ اٹاں روڑے اوہدے ہتھ وچّ ہندے ہن۔ میری ماں دے ہتھ وچّ وی...۔
“آہ جہڑے ٹی وی گھراں ‘چ رکھیو آ، نویاں-نویاں چیزاں کھریدن لئی ایہہ اکساؤندے آ۔... کھیتی دے سامراجی ماڈل نے کئی ‘مورتا سنہہ’ کھا لئے۔”
سمجھ نئیں لگی، ایہہ میں بولیا ہاں جاں جیتا بھلوان؟ اوہ باجا بھلوان اداں دے بھاشن ای کر سکدا آ۔ پر دھر اندروں میں ای بول سکدا۔ ...ہن مینوں بسّ اترن توں وی ڈر لگدا اے۔ مہرے بنویت پرنٹنگ پریس...۔ بھجی تے مورتا سنہہ...۔ مینوں ہن دھندلا-دھندلا یاد اؤندا کہ جدوں میں سویرے تھڑھے کولوں بسّ پھڑی سی۔ باز والی ٹینکی ‘تے مریؤ گھگی ٹنگی ہوئیؤ سی۔ بھجی تے مورتا سنہہ وی...۔ ڈریور نے ہارن ماریا ہے۔ میں ڈردے-ڈردے نے بسّ چوں چھال ماری اے۔
میں بنویت پرنٹنگ پریس کولوں بھجّ کے لنگھیا ہاں۔ ہن تاں اڈے دے کول چار ٹھیکے ہن۔ میں بوتل لئی آ۔ ...احاطے وچّ آ گیا ہاں۔ ادھی نبیڑ دتی آ۔ ہن سارا احاطہ اوہناں دکھیاریاں نال بھریا لگدے، جنہاں نوں بھین چو شیرگلّ رگڑ گیا اے۔ نالے اوہ جھوٹھے بابے۔ مینوں تاں لگدی ساریاں دی ملی بھگت آ۔ لے ہن بکھشندر دی فرمائش چیتے آ گئی۔ اوہ کہندی سی خالی ہتھ نہ آئیں۔ ...میں نامدھاری سیڈ سٹور ’تے پجا ہاں۔
ہن میں بسّ اڈے ولّ تر پیا ہاں۔ اوہ کشن سنہہ دا آرا چلی جاندا۔ ایں لگدا جیوں میرے سر نوں چیری جاندا ہووے۔ جدوں بکھشندر نے میری ٹھیکے توں چھٹی کروائی سی تاں میں اک دو وار ایہناں کول کم کرن دی گلّ کر کے گیا سی۔ پر سالا پھٹے کھچن دا کم جٹّ...۔ پر بھکھے مرن نالوں تاں چنگا۔ چلو سویرے ایہدے نال گلّ کرونگا۔
شکر آ، پنڈ جان والی آخری بسّ مل گئی۔ جے نہ ملدی، بکھشندر نے اڈیکدی نے رہِ جانا سی۔ سکھمنی تے پنیت کہندیاں سی جدوں تکّ میں گھر نہ گیا، اوہ سونگیاں نئیں۔ ہن جا کے سلا دینیاں آ۔ سالی بسّ وی اج واہلے ہچکولے کھاندی آ۔ ہن ٹھنڈھ وی سالی کتے اڈّ گئی آ۔ میں تاں اپنے یار بھجی...۔ میں نئیں بننا مورتا سنگھ۔ میں کوئی بزدل آں؟ شکر آ بسّ نے گھر پہنچا دتا۔ بئی اج گھر روشنی وی بڑی ہوئی پئی آ۔ لگدی بکھشندر نے ساریاں بتیاں جگائیاں ہوئیاں آں۔ پتہ نئیں دل تے پتھر دھر کے، میں گیٹ کھڑکایا اے۔ کوئی بھجّ کے آیا ہے۔ گیٹ کھلھیا آ۔
میرے ساہمنے سردارنی بکھشندر کور کھڑی آ۔ ایہدے اک پاسے سکھمنی آ تے دوجے پاسے پنیت۔ تے میرے اک ہتھ وچّ بوتل اے تے دوجے ہتھ وچّ س--ل--! ایہہ تنوں گھبرا گئیاں ہن۔
دوجے کمرے ‘چ چاچی دے کھنگھن دی آواز آئی اے۔ لگدی چاچا وی کش پچھ رہا اے۔ ہن کی کرنگے ایہہ گھر دے جی؟ نوٹاں دیاں بھاریاں پنڈاں تاں ایہناں دے سراں تے نے۔
میں ڈولدے قدماں نال لیر مار کے اندر آ وڑیا ہاں۔ پھڑاک دینی دروازہ بند کرکے، اندروں کنڈی مار لئی آ۔
چیک چہاڑا پے گیا اے۔
