خشک اکھ دا خواب اجمیر سدھو
آہ ایڈی رات گئی کیہدا فون آ گیا؟ مسیں اکھ لگی سی۔ اک تاں سہری دا بلڈّ پریشر اتانہ چڑھیا رہندا آ۔ ایہنوں تھلے لاہن لئی گولی وی کھادھی۔ نیند پھر وی نہ آئی۔ جودھکا کہندی وی رہی ڈیڈی نیند والی گولی کھا لؤ۔ کنا چر پانی دا گلاس پھڑی کھڑی رہی۔ میں سوچیا بلڈّ پریشر دی گولی تاں لگّ ای گئی آ۔ نیند وی کاہنوں گولی 'تے گجھاؤنی اے۔ ... اوہ اٹھدا بھائی۔ اس ٹرن ... ٹرن نے سر کھا لیا کالا سنہہ دا۔
‘‘بھاء جی جوہل؟ ... ہیںء! ایہہ تاں قہر ڈھاہ رہا سہری دا۔ دیکھیو، نقصان نہ کر دیوے۔ میں آؤنا۔ کسے نوں نال لے کے آؤں۔ ... ہتھیار کی کرنے آ۔ اپنا منڈا۔... ٹھیک آ، لے آؤندے آ۔'' میں فون بند کیتا آ۔
میں کلاک ولّ نگاہ ماری آ۔ ایہہ ساڈھے گیارھاں وجا رہا۔ باہر آیا ہاں۔ کالی شاہ رات آ۔ ساڈے گھراں دے آلے دوآلے سمادھاں ہن۔ دو کو وچّ اجے وی دیوے جگ رہے ہن۔ باقیاں وچّ لگدی بجھّ گئے نے۔ کتیاں دے رون دی آواز آ رہی ہے۔ ایہناں دل چیرویاں آوازاں نال ڈر لگن لگا ہے۔ میں داڑھی 'تے ہتھ پھیریا تے بیٹھک وچّ آ کے بتی جگائی آ۔ میں اچیچا کندھ ولّ دیکھیا ہے۔ کندھ 'تے تنّ تصویراں ہن۔ بندہ سنگھ بہادر، گورو گوبند سنگھ تے شہید ادھم سنگھ۔ سر نو گیا ہے۔ ... رسوئی وچوں پانی دا گلاس پیتا آ۔ میں کمرے اندر وڑیا ہاں۔ گٹی ٹھیک کرکے پگّ بنھ لئی آ... رفل لوئڈ کرکے ٹیبل 'تے رکھی آ۔ ... نال دے کمرے وچّ آیا ہاں۔ جودھکا کتاب لئی بیٹھی آ۔
اک گلوں میں خوش آ۔ اس کڑی نے کہنا منّ لیا۔ نہیں تاں ایہہ مینوں مارن لگی سی۔ بلڈّ پریشر دی بیماری ایہدی ہی لائی ہوئی آ۔ ایہدے جوان ہون توں پہلا، جیوں سورج چھپنا۔ اسیں سوں جاندے ساں۔ ایہدی ممی جسپال تاں ہن وی اٹھ وجے گھراڑے مارن لگّ پیندی آ۔ بسّ مینوں ای نیند نہ آؤن دا روگ لگّ گیا۔ جودھکا کتاب چھڈّ کے میرے ولّ سوالیاں نظراں نال دیکھن لگّ پئی آ۔ میں دوجے کمرے ولّ آؤن دا اشارہ کیتا ہے۔
‘‘بیٹا، تیرے جوہل انکل دا فون آیا۔ تیرے آنٹی انکل مصیبت وچّ آ۔ اج پھر پرم ویر دا دماغ خراب ہو گیا۔ نشے وچّ اننھا ہویا اپنے ماں پیو نوں مارن لئی بضد آ۔ دونوں اندر نے۔ اوہ بوہے بھنّ رہا۔ میں اوہناں نوں بچاؤن لئی نورپور چلیاں اپنی ممی نوں جگائی نہ۔''
‘‘ڈیڈی، نہ جائیو۔ رات بہت ہو گئی، پولیس چونکی فون کر لؤ۔''
میں انسنا کرکے ریول سنگھ نوں فون لایا ہے۔ ہیںء! نیتا جی فون ای نئیں چکّ رہے۔ دوبارہ ٹرائی مارداں۔ ... شکر آ۔ لیڈراں دی وی اکھ کھلھ گئی۔ ... میں ساری سمسیا ریول سنگھ نوں دسّ دتی آ۔ اوہ جیپ لے کے آؤن لگا۔ میں کارتوساں والا بیگ لکّ نال بنھیا آ تے بندوق چکّ کے سڑک 'تے آ کھڑھا ہویا ہاں۔ میں چاہندا سی ستّ-اٹھ بندے نال ہندے۔ ریول کہہ تاں رہا سی۔ شامیں آئی. ٹی. آئی. میٹنگ سی۔ اتھے کجھ بندے ٹھہرے ہوئے آ۔ اوہ اوہناں نوں نال لے لئیگا۔
ریول سنگھ جیپ لے کے آ گیا۔ کتیاں دے رون دی آواز ہور اچی ہوئی آ۔ میں رفل تھاں سر رکھ کے بیٹھ گیا ہاں۔ دو رفلاں ریول سنہہ دے گھر پئیاں ہن۔ ایہہ بڑیاں گڑگڑ پاؤندیاں رہیاں آ۔ ہن تاں ورتیاں نوں بہتا چر ہو گیا۔ نالے ایہناں نال واہ گھٹّ گیا تے کتاباں نال پے گیا اے۔
‘‘دیکھ لے کلوندر سیاں، اسیں تاں گھروں نکلے سی غریب-گربے دا راج لیاؤن لئی۔ ایہہ تاں چت-چیتا وی نہیں سی بئی سانوں گھراں وچّ وی جنگاں لڑنیاں پینگیاں۔''
میرے پنڈ وچوں ایہہ اکو اک بندہ آ، جہڑا میرا اصلی ناں لیندا آ۔ نہیں تاں باقی ساری جنتا کالیا-کالیا کردی فردی آ۔ اک تاں میرا رنگ کالا۔ اتوں دادی نے ناں وی رکھ دتا کالا۔ سڑک 'تے کوئی موٹر-گڈی ٹکر نہیں رہے۔ ہنیرا ہور کالا شاہ ہوئی جا رہا اے۔ نواں شہر ساڈے پنڈ توں چار کلومیٹر دی دوری 'تے آ۔ بسّ پجن والے ای آ آئی. ٹی. آئی۔ جیپ ہنیرے نوں چیردی جاندی آ۔
میں آئی. ٹی. آئی. دے گیٹ مہرے جیپ لاگے کھڑ گیا ہاں۔ نیتا جی اندر بندے لین چلے گئے ہن۔ ایہہ اوہ تھاں آ جتھے میں اج توں پینتی سال پہلا الیکٹریشن دا ڈپلوما کرن آیا سی۔ میرا بھاپا بھاڑے 'تے ریڑھی واہندا ہندا سی۔ اوہنے راہوں دے بھٹھیاں توں اٹاں دی ریڑھی لدنی نواں شہر آ لاہنی۔ اوہدی ساری عمر ریڑھی 'تے بیتی تے موت وی...۔ اس دا سپنا وی کوئی وڈا نہیں سی۔ اوہ تاں ایہی چاہندا سی، میں روٹی کھان جوگے کتے لگّ جاں۔ بسّ جیوں ہی میں دسویں کیتی۔ اس ماتھڑ بندے نے مینوں اتھے آئی. ٹی. آئی داخل کروا دتا۔
آئی. ٹی. آئی. وچّ سٹوڈینٹ یونین دا بڑا بول بالا ہندا سی۔ اوہنیں مینوں وی میمبر بنا لیا۔ اوہناں دناں وچّ اک گھٹنا واپر گئی۔ اسیں. آئی. ٹی. آئی. دے کجھ منڈے یوتھ پھیسٹیول دیکھن کالج چلے گئے۔ کالج دے لپھنڈر قسم دے منڈیاں نے ساڈا کٹّ کٹاپا کر دتا۔ ساری آئی. ٹی. آئی. لئی ایہہ تاں ڈبّ مرن والی گلّ سی۔ پھر کی سی؟ سٹوڈینٹ یونین والے سارا ملکھّ اکٹھا کرکے کالج لے گئے۔ اوہناں کالج والے اپنی یونین دے منڈے وی نال رلا لئے۔ ایہہ اعلانیہ یدھ سی۔ کالج دے نال چار پنج اےکڑ وچّ سفیدیاں دے درخت سن۔ دونوں دھراں ہتھیار لے کے اتھے پجّ گئیاں۔ وڈھّ-وڈھانگا شروع ہو گیا۔ میرے کول کرپان سی۔ دشمن بڑے بھجائے۔ اس دن دا پورا بدلہ لیا۔
اجے تکّ نیتا جی بندے لے کے نہیں آیا۔ کتے میٹنگ تاں نہیں کرواؤن لگّ پیا؟ جاں ستے بندے ای نہیں اٹھ رہے؟ کی پتہ ایہناں لیڈراں دا۔ انجھ نیتا جی نوں بندے کو بندے دی پچھان آ۔ ادوں ایہہ اسے کالج وچّ ہسٹری دی ایم. اے. کردا سی تے سٹوڈینٹ یونین دا صوبہ پدھری لیڈر سی۔ لڑائی وچ میری کرپان گھمدی دیکھ کے ایہہ تاڑ گیا سی۔ بعد وچ ہریک نوں کہی جاوے،
‘‘دیکھے، میرے پنڈ دے منڈے دے جوہر۔ ہن نئیں مندے جافرپریئے کسے نوں وی۔'' ایہہ ادوں سی وی پنڈ وچّ اکلا۔ انجھ وی لیڈراں نوں ہر قسم دے بندے چاہیدے ہندے آ۔ میرا دو سال دا ڈپلوما سی۔ ایہناں سالاں وچ یونین دی کوئی لڑائی نئیں ہونی، جہڑی میں نہ لڑیا ہوواں۔
میں ڈپلوما تاں کر لیا۔ نوکری نہ ملی۔ چار-پنج سال نوکری مگر بھجدا رہا۔ آخر بجلی دی دوکان پا لئی۔ بہتا کم موٹراں بنھن دا کرن لگا۔ جس سال میرا ڈپلوما ہویا، اسے سال ریول سنگھ وی ایم. اے. کر گیا سی۔ اس پچھوں ایہہ کسان یونین وچ سرگرم ہو گیا۔ کجھ لوک ساری عمر نیتا ہی رہندے آ۔ ایہہ وی اوہناں وچوں ای آ۔ میں بھاویں اپنے کم وچ رچ مچّ گیا ساں۔ پر ایہنیں میرا کھہڑا نہ چھڈیا۔ دھرنے، مظاہرے، ہڑتالاں تے کتے ٹکراء لئی سٹوڈینٹ یونین والے تاں لے ای جاندے۔
سٹوڈینٹ یونین دے ودیارتھیاں دی منگ تاں سبھ لئی مفت ودیا تے برابر روزگار دی سی۔ اس منگ نوں لے کے گھول چلیا سی۔ اس دوران پولیس نال ہوئے اک ٹکراء وچ سانوں چار جنیاں نوں جیل وچّ سٹّ دتا گیا سی۔ پھر سانوں رہاء کرواؤن لئی یونین نے سنگھرش وی کیتا سی۔
اسیں جیل 'چوں ہیرو بن کے نکلے سی۔ بھاپے نے ریول سنہہ دے بندیاں نوں ملن 'تے پابندی لا دتی۔ پر میں کہڑا ٹلن والی شے سی۔ اکھ بچا کے جا رلدا۔ آخر دکھی ہوئے بھاپے نے اپنا آخری تیر وی ورت لیا۔ میرا ویاہ کر دتا۔
آئی. ٹی. آئی. دے اندروں بندے آ گئے ہن تے نیتا جی وی۔ جیپ تور لئی آ۔ پرم ویر نوں قابو کرن بارے نیتا جی ڈشکشن کرن لگّ پئے ہن۔ ایہہ نیتا جی نوں پتہ آ کہ کہڑا کم کہتوں لینا اے۔ اسیویاں وچ اہنے مینوں چنیا سی۔ ادوں پنجاب نوں بڑی بری طرحاں مار پے رہی سی۔ مار دھاڑ شروع ہو چکی سی۔ اس لڑائی دا پتہ ای نہیں سی لگّ رہا کہ پنجاب دے لوکاں نال کون کھیڈ رہا اے۔ پھر اوہناں اسالٹاں ریول سنہہ ہراں دیاں جتھیبندیاں دے آگوآں ولّ وی کر لئیاں سن۔
بسّ پھر کی سی؟ غریب گربیاں لئی لڑن بھڑن والے وی گولیاں دا شکار ہون لگے۔ اوہنیں سانوں دوناں نوں وی اپنی ہٹ لسٹ وچ شامل کر لیا۔
نیتا جی نے دو لائسینسی رفلاں اپنے لئی خرید لئیاں تے اک مینوں خرید دتی۔ میں تے جسپال رات نوں ایہناں دے گھر ای سوندے ادھی رات تکّ میں پہرہ دندا تے باقی ادھی رات ریول سنہہ۔ پھر اوہ دن وی آ گئے۔ جدوں اسالٹاں ساڈے اتے اگّ اگلن لگیاں۔ ایہناں رفلاں نے ساڈا بڑا ساتھ دتا۔ اوہ وی کی دن سن؟ ڈر تاں ماڑا نہیں سی لگدا۔ سر 'تے کفن بنہی تری پھردے رہے۔ آہ تاں کدے سوچیا وی نہیں سی۔ جنہاں اولاداں دے بھوکھ لئی لڑ رہے ساں، اوہ اتھوں تکّ غرق جانگیاں۔ اک ساڈی پیڑھی سی جو چنگیرے بھوکھ لئی لڑ رہی سی۔ اک آہ نویں پیڑھی آ۔ جہڑی نجی زندگی دی دوڑ وچ شامل ہو گئی ہے۔
‘‘آہ کاہمے والیاں نے بڑیاں لائیٹاں لائیاں ہوئیاں نے؟ '' کاہمے پنڈ نوں جگ-مگ، جگ-مگ ہویا دیکھ نیتا جی بولے ہن۔
‘‘ماتا ستیا دیوی دی یاد وچّ میلہ لگا ہویا، بھاء جی۔'' اڈے وچ لگا بینر پڑھ کے میں بولیا ہاں۔
پرانیاں یاداں تازاں ہو گئیاں ہن۔ میں ریول سنگھ جنا پرتیبدھ نئیں ساں۔ سدھانت نال نہیں جڑیا سی۔ میریاں لوڑاں اوہناں دے نیڑے لے گئیاں سن۔ جیوں ہی پنجاب دے حلات کجھ چنگے ہوئے۔ میں کم وچ رجھ گیا۔ ریول سنہہ ہراں دیاں جتھیبندیاں نوں وڈی سیٹ بیک لگی سی۔ میرا ایہناں نالوں رابطہ ٹٹّ گیا سی۔ نالے میں تاں عامَ بندہ سی۔
ساڈا ویاہ ہوئے نوں چھ-ستّ سال ہو گئے سن۔ جسپال دی ککھّ ہری نہ ہوئی۔ اوہ اولاد لئی میرے نالوں وی ودھ جھوردی سی لوک وی ٹکن نہ دندے۔ اوہ سیانیاں کولوں علاج کراؤن دیاں متاں دندے رہندے۔ اوہ وی ہاں وچّ ہاں ملاؤندی رہندی۔ اک وار اوہ اتھے ماتا ستیا دے آؤن لئی زور پاؤن لگی۔ میں نہ چاہندیاں ہویاں وی نال آ گیا۔ اتھے ای بلدیو سنگھ جوہل اپنی پتنی دوندر کور دی سکی ککھّ ہری کراؤن لئی لے کے آیا ہویا سی۔ ایہہ ساڈی پہلی ملنی سی۔ سپیکر 'تے گیت وجع رہا سی۔
‘‘ایہہ پتر ہٹاں 'تے نئیں وکدے۔ توں لبھدی پھرے ادھار کڑے۔''
اتھے ڈھولکیاں چھینے وجع رہے سن۔ ڈولیاں کھیڈ رہیاں سن۔ اسیں وی چاروں جنے اگے بیٹھ گئے ساں۔ جیوں ہی ڈھولکیاں چھینیاں دی آواز اچی ہوئی۔ جسپال نوں تاں کھیڈ نہ چڑھی۔ دوندر کور نے سر گھماؤنا شروع کر دتا۔ اوہدے وال کھلھ گئے۔ ڈراؤنیاں آوازاں کڈھن لگّ پئی۔ اک چیلے نے اوہدیاں ناساں اگے دھوف والی چپنی کیتی۔ ماتا وی اپنے رنگ وچ آ گئی سی۔
‘‘تینوں عورتاں دہدیاں ؟ ... اوہی جہنیں تیری ککھّ بنہی ہوئی آ۔ ... ہاں، ہاں بول۔ ... ایہہ سہریاں ولّ دیاں جاں پیکیاں ولّ دیاں؟ ''
دوندر کور بولے کجھ نہ۔ ماتا نے للکارا ماریا۔ ڈھولکی چھینے تیز ہو گئے۔ پر اوہدی آواز نہ نکلے۔ ماتا نے بلدا-بلدا دھوف اوہدی گردن 'تے لا دتا۔ دوندر کور نے چیک چہاڑا پا دتا۔ پھیر ماتا سوال پچھن لگی۔ جو منہ آوے، اوہ بولی جاوے۔ ماتا نے گیٹ تکّ لمی پے کے جان تے آؤن دا حکم سنایا۔ ایہہ کجھ وی اوہنوں کرنا پیا۔ ماتا غرضی۔
‘‘پنج چونکیاں بھر۔ لال اوش ہوئےگا۔ اج تکّ اس در توں کوئی خالی نہیں گیا۔''
اسیں چارے جانے ڈیرے توں باہر آ گئے۔ اڈے وچ آ کے چاہ پانی پیتا۔ اگاہ توں اتھے نہ جان دا فیصلہ کر لیا۔
پھر اوہ اپرے والے پنڈت کول جان لگّ پئے۔ سانوں وی دھکے نال لے جاندے۔ پہلاں تاں سوا مہینہ پنڈت کیڑیاں دے بھون 'تے تل چولی پواؤندا رہا۔ پھر اوہنے پوجا پاٹھ کیتا۔ ہزاراں روپیئے گل ہو گئے۔ پھل پھر وی نہ ملیا۔
اک دن اسیں دونوں جی جوہل دی کوٹھی بیٹھے سی۔ اوہدی پینتی کھیتاں دی مالکی آ۔ دوندر کور بھباں مار کے رو پئی۔
‘‘سبھ کش ہیگا گھر وچّ۔ پر ککھّ سلکھنی بناں گھر وچّ وکت نہیں ہندی عورت دی۔''
اس توں بعد اوہ دیہرے چونکیاں بھرن لگّ پئے۔ اوہناں دناں وچّ ٹھنڈ بڑی سی۔ شاید دوجی چونکی بھرن گئے سی۔ جسپال نوں وی نال لے گئے میں تاں نہ منیا۔ دوندر تے جسپال نوں دھولی دھار تھلے کیتا ہونا۔ دوندر نوں تاں کجھ نہ ہویا۔ پنڈ آئی جسپال نوں نمونیا ہو گیا سی۔ کیول سنہہ خبر نوں آیا سی۔ بچہ پراپتی لئی کی کی اپاء کیتے، سارے جسپال نے اوہنوں دسّ دتے۔
‘‘سہری دیو، دنیاں تاں کلون راہیں بچے پیدا کرن بارے سوچ رہی اے تے تسیں بچہ لین لئی سادھاں چیلیاں کول تری پھردے او۔ کوئی سنگ کرو۔ ساڈے نال رہِ کے وی...۔''
اوہنوں کی جواب دندے۔ جسپال تاں غلط راہ پئی ہی ہوئی سی، میں وی دوشی گن ہون لگا۔ بندہ اولاد لئی کی کی نہیں کردا۔ بلدیو سنگھ جوہل کہندا ہندا،
‘‘اولاد دی خاتر لوکیں کھوہیں جال پاؤندے آ۔''
ریول سنہہ دونوں پریواراں نوں لے کے ڈاکٹراں کول گھمن لگا۔ جوہل ساڈے راہیں ریول سنہہ دے نیڑے ہو گیا۔ ڈاکٹر دی رپورٹ توں پتہ لگا۔ دوندر دیاں ٹیوباں بند سن۔ جسپال دے انڈکوش کمزور سن۔ ساڈیاں پتنیاں بریکپھاسٹ، لنچ تے ڈنر وی گولیاں کیپسولاں نال ای کردیاں۔ بتھیرا علاج کروایا۔ جنے جوگے سیگے۔ چلو میں تاں ماتھڑ بندہ سی۔ جوہل کول تاں کوئی گھاٹا نہیں سی۔ نہ پیسے دا تے نہ جائداد دا۔
ہن اس جائداد دا ای پنگا پیا ہویا۔ پرم ویر کہندا آ زمین اوہدے ناں کرواؤ۔ تاں کہ اوہ من آئیاں کر سکے۔ ساری زمین نشیاں دے منہ دھکّ دیوے۔ زمیناں دا ملّ تاں سانوں پتہ بے زمینیاں نوں، ریول سنہہ بھاشن کردا ہندا۔
‘‘بندہ بہادر نے ساریاں نوں زمیناں دے مالک بنا دتا سی۔ پچھوں مہاراجیاں نے کھوہ لئیاں تے لوکاں نوں بنا دتا کمی کمین۔''
پرم ویر نوں تاں ایہہ وی نہیں پتہ ہونا، اوہنوں کداں پراپت کیتا۔ سادھاں چیلیاں تے ڈاکٹراں دے چکر کٹّ کٹّ کے تھکّ گئے سی پر کتے پیر نہ لگے۔
بنگا شہر آ گیا۔ ‘ٹیسٹ ٹیوب بیبی (آئی وی ایف) اتے پھرٹیلٹی سینٹر سودن ہسپتال بنگا' بورڈ 'تے میری نگاہ گئی ہے۔ اس ہسپتال وچّ وی ایہہ تکنیک آ گئی؟ چھوٹا جیہا شہر آ۔ ساڈے ویلے تاں پنجاب وچّ کال پیا ہویا سی۔ ادوں ایہہ تکنیک پنجاب وچ صرف لدھیانے شہر دے اک ہسپتال وچ سی جاں پھر بمبے-دلی۔ اوہناں شہراں وچ تاں بتھیرے ہسپتال ہونگے۔ ساڈے دوناں پریواراں دے پلے ڈاکٹراں کجھ نہ پایا۔ ریول سنہہ نے ٹیسٹ ٹیوب بیبی لین لئی زور پایا سی۔ اسیں لدھیانے والے ہسپتال گئے ساں۔ اوہناں ٹیسٹ ٹیوب بیبی دے سارے پروسیسّ دا اک لکھ روپیہ منگیا سی۔ اسیں تاں دونوں جی عینی رقم سن کے سنّ ہو گئے ساں۔ منہ لٹکا کے واپس گھر آ گئے ساں۔
جوہل ہریں پورے پروسیسّ وچوں لنگھے سن۔ سفلتا اوہناں دے وی ہتھ نہیں سی لگی۔ پر اوہناں پچھا مڑ کے وی نہیں دیکھیا۔ اوہ بمبے جا پجے سن۔ اتھے اوہناں نوں ٹیسٹ ٹیوب بیبی نہیں لینا پیا۔ اک مہنگا پر قابل ڈاکٹر مل گیا۔ جہنے دوندر کور دیاں بند ٹیوباں کھولھ دتیاں سن۔ ڈاکٹر دی کرپا نال دوندر دی گود وچ اک سوہنا جیہا گوبھلا بال پرم ویر کھیڈن لگّ پیا سی۔ اسیں نورپور گئے تاں خوشی دے ڈھول وجع رہے سن۔ خوشی تاں اسیں وی منائی پر واپسی 'تے سانوں مایوس دیکھ کے نیتا جی نے حونصلہ بنایا سی۔
‘‘اس دیش وچ غریب آدمی تاں علاج وی نئیں کروا سکدا۔ میرے ورگے تنّ کھیتاں والے لئی وی ایہہ اسمبھو آ۔ میرا کہنا منو۔ تسیں بچہ گود لے لؤ۔''
پنڈ تکّ آؤندیاں اوہ سانوں بچہ گود لین بارے مناؤندا رہا۔ گھر آ کے میں وی ایہی من بنا لیا سی۔ پر جسپال نوں کون سمجھاوے۔ جدوں جوہل ہریں بمبے جانا سی۔ ادوں وی نیتا جی نے ایہہ پرپوجل رکھی سی۔
‘‘بلڈّ از تھکر دین واٹر۔'' جوہل نے ایہہ کہہ کے بمبے لئی ٹرین فڑ لئی سی۔
ایہی ضدّ جسپال لے کے بیٹھی سی۔ ایہنوں کملی نوں کون سمجھاوے۔ بچے دی پیدائش بجنس بن گئی ہے۔ باقی اپنی اولاد نے سکھ دینا آ جاں نہیں، ایہدے بارے کوئی ہکّ ٹھوک کے نہیں کہہ سکدا۔ بچہ گود لین بارے جسپال کدے منّ جاندی۔ کدے نانہہ نقر کرن لگّ پیندی۔ خیر... اک دن ساڈا اک متر نیتا جی دا سنیہا لے کے آیا۔
‘‘کپورتھلے ولّ کسان یونین دی میٹنگ چل رہی اے۔ کھیتاں وچ جنگل پانی گئے سی۔ اتھے نوجمی بچی ملی آ۔ ریول سنگھ کہندا آ کے لے جاؤ۔''
اسیں دوہاں جیاں نے گھسر مسر کیتی تے بچی اڈوپٹ کرن دا من بنا لیا۔ انجھ اسیں منڈا چاہندے ساں۔ خیر... جسپال کہن لگی جے لوکاں نوں پتہ لگّ گیا؟ ساڈے آلے دوآلے دے گھراں والیاں نوں ایہہ تاں پتہ سی کہ اسیں جالندھر توں علاج کروا رہے ہاں۔ انجھ وی جسپال دوائیاں کھا کھا موٹی ٹھلی ہو گئی سی۔ پیٹ تاں کافی ودھیا ہویا سی۔ اوہ جھوٹھی موٹھی دیاں پیڑاں نال کراہن لگّ پئی۔ آنڈھ-گوانڈھ وی خبر ہو گئی۔ میں جالندھر ہسپتال لے کے جان دا بہانہ لا کے چل پیا۔ ... نیتا جی نے جودھکا ساڈی جھولی پائی۔ جالندھر لاگے اک پنڈ وچ اپنے کسے ورکر دے گھر سانوں چھڈّ دتا۔ آپ پنڈ آ کے کڑی دے لڈو ونڈ دتے۔ کجھ دناں بعد اسیں پنڈ مڑے سی۔
اسیں پرم ویر دے جنم ورگے جشن تاں نہیں منا سکے۔ پر دھی جمن دی خبر سارے پنڈ نوں کر دتی سی۔ جوہل ہریں کپڑا لیڑا لے کے آئے سن۔ تے دوستاں متراں نوں چھوٹی جہی پارٹی وی کر گئے سن۔
جدوں دونوں بچے وڈے ہوئے۔ جوہل کہن لگا،
‘‘جودھکا نوں وی پبلک سکول پڑھنے پاؤ۔ پڑھائی دا خرچ میں دؤنگا۔''
پر میں کڑی دسویں تکّ پنڈ دے سرکاری سکول وچّ پڑھائی۔ اگانھ ٹین پلسّ ٹو دی میڈیکل وی شہر دے سرکاری سکول وچّ کروائی۔ بی ایس سی نرسنگ ضرور پرائیویٹ کرواؤنی پئی۔ اوہدا کارن پنجاب وچ میڈیکل تے انجینیئرنگ دے سرکاری کالجاں دا بہت گھٹّ ہونا۔ عامَ بندہ بچے کتھے پڑاویں؟
جدوں ایہہ نرسنگ کردی سی، ادوں ہر چھ مہینے بعد نوٹاں دے بکاں دے بک گورو نانک نرسنگ انسٹیچیوٹ نوں دینے پیندے سن۔ نوٹ دین ویلے دھاہ نکلدی سی۔ میری ساری عمر دی کمائی جودھکا دی پڑھائی دے لیکھے لگّ گئی۔ اک وار مینوں دکھی دیکھ کے ریول سنہہ نے کیہا سی۔
‘‘اوہناں نوں کہیں اپنے انسٹیچیوٹ دا ناں بدل کے کوڈے راخش رکھ لین۔ کیوں ساڈے بابے نانک دا ناں بدنام کرن لگے او۔''
خیر... ہن جودھکا اپنے کپڑے لین جوگے پیسے کما لیندی آ۔ جتھے پڑھدی سی، اتھے ای نوکری مل گئی۔ نال-نال آئیلٹس دی تیاری وی کر رہی آ۔
چنگا ہویا میں جوہل دا کہنا نہیں منیا۔ اوہنے پنجویں تکّ پرم ویر نوں اتھے پبلک سکول وچ پڑھنے پائی رکھیا۔ پھر مصوری دے کانوینٹ سکول وچّ پڑھن لئی بھیج دتا۔ اتھے اسیں ایہنوں ملن لئی چلے جانا۔ میں رائیفل دے نشانے لاؤنے سکھاؤندا رہا۔ میں اک گولی نال شکار کر لیندا سی۔ ایہدے ہتھ کمبدے ہندے سن۔ رجّ کے ڈرپوک سی۔ دراصل ایہہ بیبا منڈا سی۔ اچے تکڑے گھراں دے کاکے پڑھدے سن۔ اتھوں دے ماحول نے ایہنوں کی توں کی بنا دتا۔ ماپیا دیاں اکھاں توں دور رہے کئی بچے وگڑ وی تاں جاندے نے۔ ایہہ نشے تے رنڈیبازی دا عادی اتھے ہی ہو گیا سی۔ ادوں نیتا جی نے کیہا وی سی۔
‘‘بلدیو، منڈا ہتھوں نکلن لگا۔ کول رکھ کے پڑھاؤ۔ شاید سنبھال ہو جاوے۔''
سال پہلی گلّ ہونی آ۔ میں تے جسپال نورپور گئے ہوئے ساں۔ رات نوں نوں کو وجے گڈی دے ہورن وجنے شروع ہو گئے۔ گیٹ نوکر نے کھولھ دتا سی۔ پرم ویر ولوں ہورن وجاؤنے جاری رہے۔ کوئی باہر نہ گیا۔ اوہ غصے وچّ دگڑ-دگڑ کردا اندر آیا۔ جوہل نال دھکہ مکی ہو گیا۔ بلدیو دی پگّ لتھّ گئی۔ مینوں لگا اوہدے نال دو ہتھ کرنے پینے ہن۔ میں اپنی پگّ آپے لاہ کے بیڈّ 'تے رکھ لئی۔ اوہ کتے مہفل سجا کے بیٹھے سن۔ پیسے مکّ گئے سی۔ اوہ لین آیا سی۔ جوہل پیسے دے نہیں سی رہا۔ اوہ کہہ رہا سی۔
‘‘نشیا نال تاں کلاں ڈبّ جاندیاں نے۔''
پرم ویر نے اپنے ڈیڈی دے جوڑے نوں ہتھ پا لیا سی۔ میں اپنے رنگ وچ آؤن لگا سی۔ دوندر کور نے موقع سانبھ لیا سی۔ نوٹ اوہدے متھے مارے سی۔ اوہ اسے ویلے ہوا ہو گیا سی۔ اسیں ادھی رات تکّ اڈیکدے رہے۔ اوہ نہ آیا۔
‘‘اج تاں مرن مران تے اتریا ہویا۔ '' جوہل فون 'تے دس رہا سی۔ کتے ساڈے نورپور پجدیاں تکّ جاہ جاندی نہ کر دئے۔ انجھ تاں ریول سنہہ جیپ بھجائی جاندا اے۔
ہن کیہدا فون آ گیا۔ ‘‘... کڑیئے توں اجے ستی نہیں۔ بئی توں آرام نال پے جاہ۔'' ... میں جودھکا نوں جھڑک کے فون بند کیتا آ۔ ایہہ بچے نویاں وریٹیاں جم پئے۔ تنّ کو سال پہلاں دی گلّ اے۔ نیتا جی نے پنڈ دے پتونتے سجناں نوں لے کے کڑیاں دی لوہڑی پوائی۔ اس دن ناٹک سماگم وی کروایا۔ اک ناٹک دھیاں نوں بچاؤن دا ہوکا دندا سی۔ اگلے دن ریول سنہہ گھر آیا تاں جودھکا کہن لگی۔
‘‘تایا جی، تہاڈے لوکاں توں سماج سیوی سنستھاواں جاں سرکاراں توں بھرون ہتیا روک نہیں ہونی۔ بھرون ہتیا تاں کڑیاں آپ روک رہیاں ہن۔ پڑھ لکھ کے، منڈیاں نوں پچھاڑ کے تے کمیں کاریں لگّ کے۔'' اہنے بڑا لمبا چوڑا بھاشن دتا۔
ایہہ اس دن گلاں بڑیاں بڑیاں کرے۔ مینوں چنگیاں وی لگیاں۔ ایہدی ممی کھجھے۔ اکھے کڑیاں نوں بہتی زبان نہیں چلاؤنی چاہیدی۔ جودھکا توں مہرے لمبڑاں دی سمرن پڑھدی سی۔ اوہناں دے ساہمنے دلیپے دا گھر سی۔ اوہدا منڈا تے سمرن گھروں بھجّ گئے۔ ہائی کورٹ جا کے ویاہ کروا لیا۔ پھر ججّ نوں عرضی دے کے سمرن کہن لگی۔
‘‘ججّ صاحب، مینوں تے میرے پتی نوں میرے گھردیاں نے مار دینا۔ سانوں سرکھیا مہیا کرو۔''
‘‘جے مینوں پتہ ہندا۔ اہنے ایہہ چجّ کرنے آ۔ میں جمن توں پہلاں ہی مار دینی سی۔'' سمرن دی ممی روندی کرلاؤندی کہی جاوے۔
پر جودھکا کہے سہے نوں لتاں تنّ آ۔ چوتھی ہیئی نہیں۔ ریول سنہہ وی ایہنوں ہلا شیریل دیئی جاوے۔ اوہ کہے کڑی نوں سٹیج 'تے بلاؤنا چاہیدا سی۔ تھوڑھے دناں بعد اس کڑی نے کھیہہ کر دتی۔ اہنے گھر وچ اعلان کر ماریا کہ گائک پریت ارمان نال ویاہ کرواؤنا۔ ادوں ایہنوں نوکری ملی نوں تنّ-چارن مہینے ہوئے سی۔ اس گائک دیاں گلاں وچ آ گئی۔ میں ایہدے کہن 'تے اوہنوں دیکھن چلا گیا۔ ہسپتال دے ساہمنے گائکاں دے دفتر سن۔
میں چوبارے دیاں پوڑیاں چڑھ کے اندر وڑیا تاں اوہ ہرمونیئم نال ریاض کر رہا سی۔ سر دے لمبے لمبے وال دوہرے ارتھاں والے گیت دے بولاں 'تے چھنڈ رہا سی۔ اوہنے کناں وچّ جو کھیہہ سواہ جیہا پایا ہویا سی، دیکھ کے کچیان آئی۔ ٹھوڈی 'تے چار کو وال بڑے بھیڑے لگے۔ قلماں تے بھروٹے وگڑے ہوئے گوریاں دے لگے۔ میں ایہہ سارا کجھ دیکھ کے سڑ بجھ گیا سی۔ پتہ نہیں اداں دے گائکاں نے کنے پرم ویر تے جودھکا پیدا کرنے ہن۔ میں گھروں ترن ویلے جودھکا نوں کیہا سی۔
‘‘مینوں نہ جات دا فرق آ نہ کوئی ہور۔ منڈے دی چجّ دی شکل صورتَ ہونی چاہیدی ہے۔ دیکھن نوں عامَ بندیاں ورگا لگے۔ تینوں روٹی دین یوگا ہووے۔ پھکرے بندے مینوں پسند نئیں۔'' پریت ارمان نوں دیکھ کے تاں میرا سر گھمن لگّ پیا سی۔ میری پیاری دھی ایہو جہے بندے نال جیون بصر کریگی؟ مینوں اپنی دھی دی پسند تے حیرانی وی ہوئی تے غصہ وی آیا۔
میں مسیں پوڑی اتریا سی۔ گھر آ کے میں صاف نانہہ کر دتی سی۔ بسّ پھر کی سی؟ اس کڑی نے گھر وچّ بھوچال لے آندا۔ کہے ویاہ کرواؤنا تاں پریت ارمان نال کرواؤنا، نہیں تاں مرنا منظور۔ ساڈی تاں ایہہ اک نہ سنے۔ دو-تنّ سال گھر وچّ کلیش پیا رہا۔ پہلی وار اس کڑی نے ادوں ہنگامہ کیتا سی، جدوں میں ایہنوں سر دے وال کٹواؤن توں ورجیا سی۔ اوہناں دناں وچ ایہہ نرسنگ کرن لگی سی۔ نیتا جی کہن لگے،
‘‘چل چھڈّ، کلوندر سیاں۔ نیانی دی چار دن دی ریجھ اے۔ پوری کرکے وال دوبارہ رکھ لئےگی۔''
ریول سنہہ دا حرمن جدوں دا مکیا۔ ایہہ بچیاں پرتی تھوڑھا ڈھیلا پے گیا۔ ایہدا حرمن موٹر 'تے پیا رہِ گیا سی۔ ایہناں لئی تاں اوہدی موت رہسّ سی۔ پر لوک کہندے سن، ریول سنہہ نے ساری عمر یونیناں وچ کڈھ دتی۔ گھر بچیاں تے وائیف نوں ٹائم نئیں دتا۔ منڈے وگڑ گئے۔ ودھ ڈوز نے حرمن دی جان لے لئی۔ نشے جو کردے سی۔ وڈے دا وی ایہی حشر ہونا سی۔ جے ایہہ اوہنوں آسٹریلیا نہ بھیجدا۔''
جودھکا والے مصلے 'تے وی نیتا جی ویاہ کرن دے حق وچ سن۔ میں نہیں سی منیا۔ بھاویں میں دل دی بیماری لا لئی سی۔ جدوں ایہہ مصلیٰ سخر 'تے پجا۔ میں ہائیپر ٹینسن دا مریض ہو گیا۔ مینوں ہسپتال داخل کروا دتا گیا۔ بلڈّ پریشر کنٹرول ہی نہیں سی ہو رہا۔
‘‘اسیں پتہ نئیں کہڑے دیرماں نال تینوں پالیا، کلچھنیئے۔ توں ساڈے توں جیون کھوہ رہی اے۔ تیرا ڈیڈی پتہ نئیں کہڑے ویلے ساہ چھڈّ دیوے۔ اپنے پیو نوں مرنے توں بچاء لے۔'' جسپال اوہدے اگے ہتھ جوڑ کے دھاہیں رو پئی سی۔
مینوں ساہ آؤنے اوکھے ہو گئے سن۔ پھر پتہ نہیں ایہدے من 'چ کی آئی۔ ماں دے کیرنے سن کے پگھل گئی۔ اسے ویلے بیڈّ 'تے میرے نال لپٹ گئی۔ بہت روئی۔ میں وی پچھلے تنّ سال دا غصہ تھکّ دتا سی۔ تے گھر مڑ آیا سی۔ میں تے گولی کھا کے سیٹ ہو جاندا آ تے ایہہ وچارا جوہل...۔
ریول سنہہ نے جوہل دی کوٹھی اگے جیپ کھڑی کر لئی آ۔ اندر پرم ویر کھورو پا رہا اے۔ ہتھ وچ کرپان اے۔
‘‘اوئے بڈھیو، اج تہانوں مارنا ای مارنا آ۔ میری زندگی برباد کرن والیو باہر نکلو۔ تہانوں کوئی نئیں بچاء سکدا۔ اوہ دوآ...ت۔''
ریول سنہہ نے ساری ستھتی دا جائزا لیا ہے۔ اسیں بغل والی کندھ ٹپّ کے اندر جا وڑے ہاں۔ پرم ویر بھجّ کے دوجی منزل 'تے چلا گیا ہے۔ اسیں ایہنوں قابو کرن بارے سوچ رہے ہاں۔ پر ڈردے وی آ کتے کوئی نقصان نہ ہو جاوے۔ میں اوہنوں آواز ماری اے۔ اوہنے اک پیر ریلنگ 'تے ٹکاء لیا اے۔
کرپان ساڈے ولّ کر لئی ہے۔
‘‘جے کسے مائی دے لال نے اگے ودھن دی کوشش کیتی۔ میں اوہدی دھون لاہ دیاںگا۔ اوہ تہاڈی بھے... دی۔'' اوہ گرجیا ہے۔
‘‘کلوندر سیاں، ایہہ دسّ اتے توں جائینگا کہ میں جاواں؟ چل میں جاناں۔ مکھنا اس کھونجے کھڑ جاہ۔ ... توں چھوٹے، اتھے پوڑیاں 'چ چلے جاہ۔ کلوندر گیرج 'تے چڑھ جاہ۔'' ریول سنگھ نے نردیش دتے ہن۔
‘‘اوئے پرم ویر میں آؤن لگیاں خالی ہتھ بندے دا پتّ بن کے سدھا کھڑھا ہو جاہ، توں بھائی کلوندر سیاں، دھیان نال سن۔ جے اہنے ماڑی جہی وی ہلجل کیتی گولی سدھی ایہدی چھاتی 'چ مارنی آ۔ ... نالے پرم ویر تینوں کلوندر دے نشانے دا پتہ ای آ۔ ... میں چلیا بئی۔ نشانہ سیدھ لؤ۔'' ریول سنہہ اینا کہہ کے پھرتی نال پوڑی جا چڑھیا اے۔ میں رفل اوہدے ولّ تان لئی ہے۔ اس مورکھ منڈے دا کوئی وساہ نہیں۔ اہنے کی کر بہنا اے۔ اک ریول سنہہ آ۔ بے دھڑک ہو کے پوڑیاں چڑھ رہا۔ ... جاندے نے پرم ویر دے دھول ماری آ۔ کرپان ڈگن دا کھڑاک ہویا ہے۔ اوہ آپ وی ڈگّ پیا اے۔ ریول سنہہ نے کرپان چکی اے۔ پٹھی کرپان دے تنّ-چارن وار کیتے آ۔ دھوہدا ہویا تھلے لے آیا ہے۔ ساڈے نالدیاں نے پرم ویر دا کٹاپا کرنا شروع کر دتا ہے۔
میرے آواز مارن 'تے دروازہ کھلھیا ہے۔ بلدیو تے دوندر باہر آئے ہن۔ ساہو ساہ ہوئے۔ ڈرے ہوئے تے سہمے ہوئے وی۔ میرے تے ریول سنہہ دے گل لگّ کے رون لگّ پئے ہن۔
بلدیو سنگھ جوہل دے کہن 'تے میں تے ریول اوہدے نال بہرام پولیس چونکی نوں چل پئے ہاں۔ باقیاں نے پرم ویر نوں قابو کیتا ہویا۔ میں جیپ وچ بیٹھن لگے نے آلے دوآلے دیکھیا ہے۔ بڑیاں وڈیاں کوٹھیاں ہن۔ چپّ پسری ہوئی ہے۔ کوئی چھڈواؤن والا تاں کی، جنگلیاں توں جھاتی مارن والا وی دس نہیں رہا۔
مینوں اک گھٹنا یاد آئی ہے۔ میں پنجویں جماعت وچّ پڑھدا سی۔ ادوں غریب گھراں وچ بجلی نہیں سی ہندی۔ مٹی دے تیل والے دیوے بالدے ہندے سن۔ پرتاپے بیلدار دے وی بتی نہیں سی ہندی۔ اوہدی ڈیوٹی تاں سڑکاں 'تے مٹی پاؤن جاں درختاں دی سانبھ سنبھال کرن دی ہندی سی۔ پر اوہنوں ایس ڈی او صاحب دے گھر دے کم کرنے پیندے سن۔ صاحب اوہنوں تنّ کو مہینے بعد اک شراب دی بوتل دے دندا۔ اک بوتل اوہدا تنّ مہینے دا کوٹا ہندی سی۔
اس دن وی اوہنوں بوتل ملی سی۔ دو کو پیگّ تاں راہ وچ ہی لا آیا سی۔ بوتل صندوق دے پچھے لکا دتی سی۔ جدوں شام دا جھسمسا ہویا، اوہنے صندوق پچھے ہی پیگّ پا کے چاڑھ لیا۔ اوہنوں نشہ نہ ہویا۔ اگے تاں دو کو پیگّ ہی صرور 'چ لیا دندے سن۔ اوہنے سوچیا شراب ہلکی آ۔ اوہ صندوق اوہلے جاندا۔ پیگّ چاڑھ آؤندا۔ ہولی ہولی اوہدی بوتل خالی ہو گئی۔ جدوں دیوے دی روشنی گھٹن لگی، اوہدی پتنی دیبو مٹی دا تیل دیوے وچّ پاؤن لئی اٹھی۔ اوہنے صندوق پچھے تیل والی خالی بوتل تے شراب دی اونی دیکھی تاں اوہدی بھبّ نکل گئی۔
‘‘ہیںء وے انیا! توں مر جانا۔ مٹی دے تیل دی بوتل ڈفّ گیا۔''
ایہہ سن کے پرتاپا تاں پاگل ہو گیا۔ اسے ویلے اوہ راہوں نواں شہر والی سڑک 'تے چلا گیا۔ ٹرکاں والیاں ڈرائیوراں نوں ہتھ دے دے کے روکن لگّ پیا،
‘‘یارو، میں مٹی دے تیل دی بوتل پی لئی۔ مر تاں نئیں جاؤں؟''
ڈرائیور اوہنوں حونصلہ دے کے ٹرکّ تور لیندے۔ ادھر دیبو نے کوٹھے چڑھ کے رولا پا دتا۔ سارا پنڈ سڑک اتے چلا گیا سی۔ پرتاپے نوں پتیا کے گھر لے آئے۔ اوہنوں الٹیاں کروائیاں تے اوہڑ پوہڑ وی کیتا۔ اج سارا پنڈ گھوک ستا پیا آ۔ جوہل دی مدد 'تے کوئی نہیں آیا۔ میری گلّ سن کے ریول سنہہ بولیا آ۔
‘‘کوئی سوفی ہؤ تاں آؤ۔ سارا پنڈ تاں رجّ کے پیا ہونا۔''
بہرام چونکی والے پولیس ملازم ساڈے نال ای تر پئے ہن۔ اوہناں نورپور پجّ کے پرم ویر نوں گرفتار کیتا اے۔ اوہدے کمرے دی تلاشی وی لئی آ۔ کمرے وچوں روائتی ہتھیار، نشیلے پدارتھ اتے کجھ کیمیکل ملے ہن۔ اوہ پرم ویر نوں اتے سارا سامان لے کے چونکی ولّ نوں چل پئے ہن۔ اسیں جوہل ہراں نوں حونصلہ دے کے جیپ اپنے پنڈ ولّ نوں تور لئی آ۔
... اج تنّ دن ہو گئے پرم ویر نوں پولیس چونکی رکھے نوں۔ اج اتھے وی جانا پینا۔ میں تیار وی ہوئی جا رہا ہاں۔ جودھکا تے ایہدی ممی نوں اس رات دا واقعہ وی دوبارہ سنائی جا رہا ہاں۔ ریول سنہہ نوں گھنٹی وی مار دتی آ۔ پگّ دے لڑ مساں سوت آئے۔
...اسیں بہرام پولیس چونکی پجّ گئے ہاں۔ جوہل نال وی چار پنج بندے نورپور توں آئے بیٹھے ہن۔ چونکی انچارج جوہل دا متر ای آ۔ اوہنے گلّ توری اے۔
‘‘اہتے ارادہ قتل دا کیس پا دیئیے؟ اج کل ساری دنیاں نشہ کردی آ۔ میں وی کردا پر سردارو جو اس منڈے نے کیتا جاں کرن جا رہا سی۔ میں تاں سوچ وی نہیں سکدا۔''
اوہنے اٹھ کے فائیل چکی آ۔ فائیل کھولھ کے مڑ سمبودھن ہویا اے۔
‘‘اہنے پچھ-گچھ دوران منیا ایہہ اپنے ممی ڈیڈی دا قتل کرنا چاہندا سی۔ ایہہ چاہندا سی زمین دا مالک بناں تے ویچ کے گلچھرے اڈاواں۔''
‘‘ایہدے کمپیوٹر روم دے دراز وچوں آرسینک ناں دا کیمیکل ملیا۔ ایہہ تہاڈا شاہزادہ چاہ وچّ ... سبزی وچ کیمیکل پا کے تہانوں کھواؤندا رہا۔ '' اوہنے کھنگھورا مار کے گلا صاف کیتا ہے۔
‘‘جے کسے دے اندر ایہہ کیمیکل جاندا رہے۔ لگبھگ چھ کو مہینے وچّ بندے دی موت ہو جاندی آ۔ اویں لگدا آ جویں موت قدرتی ہوئی ہووے۔ پر بلدیو سنگھ تے ایہدی پتنی تکڑے نکلے۔ دو سال کیمیکل کھاندے رہے۔ جدوں ایہناں دا کجھ نہ وگڑیا، اہنے اکّ کے شریام مارن دا فیصلہ کر لیا۔'' چونکی انچارج نے فائیل مہرے کیتی اے۔
ڈیڈھ دو گھنٹے ہو چلے آ، سانوں چونکی وچّ بیٹھیاں نوں۔ ریول سنہہ تے جوہل ہریں کاغذی کاروائی وچ الجھے ہوئے ہن۔ میں سوچی جا رہا منکھ دا خون اینا چٹا ہو گیا۔ آپنیاں نوں مرن-مارن 'تے اتارو ہو گیا۔ میرا سر چکراؤن لگّ پیا۔ میرے اگے اس رات والا درش آ گیا ہے۔ اک پتّ ماں باپ نوں مار رہا ہے۔ دو سال توں آرسینک نال مارن والا درش دینت بن گیا ہے۔ جدوں میں گھروں ترن لگا۔ جودھکا بولی سی۔
‘ڈیڈی، جدوں میں پہلا آئیلٹس دا ٹیسٹ دتا سی۔ میں آسٹریلیا جا سکدی سی۔ پر میں اپلائی نئیں کیتا۔ کیونکہ تسیں نئیں سی جا سکدے۔ جے ہن میرے بینڈ ودھ آ جان۔ میں کینیڈا چلے جاؤنگی۔ پی. آر. لے کے سیٹ ہو جاؤنگی۔ اپنی من مرضی دا ور لبھانگی۔ ہولی ہولی ممی تے تہانوں وی منگوا لوانگی۔ سارا ٹبر اکٹھا رہوگا۔''
ایہہ تنّ درش میریاں اکھاں اگے فلم دی طرحاں چل رہے ہن تیجا جودھکا والا درش زور فڑ گیا اے۔ مینوں اوہ دو تنّ سال دا ویاہ والا کلیش وی یاد آیا آ۔ ریول سنگھ پرم ویر 'تے ارادہ قتل دا کیس رکواؤنا چاہندا اے کیس پیا رہن دتا جاوے جاں روکیا جاوے، بارے اوہ میتھوں صلاحَ منگ رہے ہن۔ مینوں سجھ کجھ نہیں رہا۔ جوہل کیس پے جان دے حق وچ اے۔
ایہناں دا کوئی فیصلہ نہیں ہو سکیا۔ جوہل ہریں نورپور نوں جان لئی کار سٹارٹ کیتی ہے۔ اوہ نورپور جان لئی ساڈے 'تے زور پا رہا ہے۔ میرا من نہیں منیا۔ میں چاہندا کہڑی گھڑی آوے، اتھوں بھجّ چلاں۔ خیر نیتا جی نے جیپ تور لئی ہے۔ ... اج ستائی اٹھائی کلومیٹر دا سفر مکن دا ناں نہیں لے رہا۔ میں پرم ویر ولوں دروازیاں تاکیاں 'تے کرپان نال لائے ٹکّ یاد کرکے کمب گیا ہاں۔ میرا بھاپا کہندا ہندا سی۔
‘‘لکڑی کدے ونگی نئیں ہندی۔ ترکھان 'چ نقص ہندا۔''
میری نگاہ سبھ گھراں 'تے گئی اے۔ اتھے تاں سبھ...۔ ترکھان کی کرو جیپ دے نال نال درخت دوڑے جا رہے ہن۔ درختاں 'تے میری نگاہ گڈیؤ دیکھ کے ریول سنہہ بولیا اے۔
‘‘کلوندر سیاں، جہڑے بوٹے لائے سی۔ ایہناں دے پرچھاویں کویں اڈّ اڈّ ہو گئے؟ ''
میں جواب نہیں دتا۔ میں گھر پجنا چاہندا۔ ... گھر دے دروازے مہرے جیپ کھڑی کردیاں ریول سنہہ نے ہورن وجایا ہے۔ جودھکا نے دروازہ کھولھیا ہے۔
میں تیز قدماں نال اوہدے ولّ ودھیا ہاں۔ اوہ مسکرا رہی ہے۔
‘‘دھیے، توں ساڈے لئی ساہ بنی ایں۔... پرم ویر نہیں۔'' میں جودھکا نوں گلوکڑی وچ لے لیا اے۔
