کروکشیتر توں پار اجمیر سدھو
جہاز نے جیوں ہی لینڈ کیتا، ایہہ شوٹ وٹّ کے دوڑن لگّ پیا اے۔ مینوں ایوں لگّ رہا جویں ہوائی پٹی 'تے جہاز نہیں، میں دوڑ رہا ہوواں۔ بسّ دوڑ ہی دوڑ...۔ ہفّ وی گیا ہاں۔ جہاز دا ڈور ایگزٹ پورٹ نال اٹیچ ہو گیا ہے۔ پائلٹ نے سیٹ بیلٹ کھولن دی اناؤسمینٹ کیتی ہے۔ میں ہینڈ بیگ چکّ کے تر پیا ہاں۔ ایئر ہوسٹیسّ دی مسکان دا جواب وی نہیں دے ہویا۔
شکر آ! امیگریشن افسر نے جلدی ہی وہلا کر دتا۔ ایئر پورٹ توں باہر آیا ہاں۔ تتی ہوا میرے منہ 'تے وجی اے۔ بند 'چ منہ لال سوہا ہو گیا۔ ایہہ ہوا پنجاب ولوں آئی لگدی ہے۔ اس ہوا نے ہی مینوں امریکہ بیٹھے نوں لوہیا سی۔ ایہہ ہوا ای ایسی اے جہڑی کدے مینوں سکون دندی سی پر ہن بھسم کردی جاپدی سی۔ میری میرے والی فلائیٹ دا اک یاترو آلے-دوالے دیکھ رہا ہے۔ ...سوہنی جہی مٹیار اوہدے گلے آ چمبڑی ہے۔ جے اوہ اوہو جہی نہ ہندی۔ اوہنے وی بکے پھڑھ کے میرے سواگت لئی کھڑی ہونا سی۔ اس مٹیار وانگ ہی میری تنّ سال دی پیاس بجھا دینی سی۔ ہن تے اوہ...۔ سبھ کجھ اجاڑ دتا۔ کی سوچیا سی تے کی ہو گیا، واہگورو! میرے توں اوہ بچن نہیں لگے۔ مے اکھاں پونجھیاں ہن۔
''بھاء جی، پنجاب جانیں؟ سستے بھاڑے 'تے چھڈّ آؤناں۔ پھر وی تہاڈا پنجابی بھرا آں۔'' ٹیکسی ڈرائیور نے پگّ دا لڑ اکھ ولّ نوں کھچدیاں، مینوں خیالاں 'چوں کڈھیا اے۔
''ہاں، جانا تاں ہے...۔'' میرے مونہوں مساں ہی چار شبد نکلے ہن۔
تھوڑھا من ٹکانے کرن دا یتن کردا ہاں۔ کاہلی-کاہلی ایہدے نال ریٹ مکایا اے۔ میں ہینڈ بیگ موڈھے 'تے لٹکا کے ڈرائیور دے مگر تر پیا ہاں۔
''بھاء جی، وڈے بیگ وی آ؟'' ڈرائیور نے خالی لگیئج کارٹ ولّ دیکھ کے پچھیا ہے۔
''بسمیں ای آں جاں ہینڈ بیگ...۔'' بیگ تاں کی پربتوں بھاریاں سوچاں چکی لئی جا رہاں۔
آلے-دوالے اگّ لگی ہووے تاں موم ورگے احساس مناں وچّ ہی سڑ-بل جاندے ہن۔ منپریت تے اوہ بچن نہیں لگے۔ دوپہر دے تنّ وجے ہن۔ رات نوں دسّ-گیاراں وجے تکّ...۔ میرا سر گھمیا ہے۔
''بھاء جی، اکلیاں نے جاناں جاں...؟'' ڈرائیور نے پچھے ولّ دیکھدیاں ٹیکسی دا دروازہ کھولھیا ہے۔
''اکلا ای آیاں، بھراوا۔ اکلا ہی جاواںگا۔'' میں ٹشو پیپر نال پسینہ صاف کیتا اے۔
''تسیں اداس نظر آؤندے او۔ کہو تاں کچھ پربندھ کر دواں تہاڈا؟ جاندی-جاندی تہاڈا من لائیگی۔ آؤندی وار یار کاٹو پھلاں 'تے کھڈاؤنگے۔ بسّ دو کو ہزار روپئے دی گلّ اے۔ اک نالوں اک ودھ کے آ۔ جہتے مرضی انگل رکھ لینی۔ ایکٹریساں ورگیاں نے۔ جے کہو تاں...۔'' شیشے وچوں دیکھدا ڈرائیور ہور سہولتاں ولّ بھٹکا رہا اے۔
''ایویں دماغ نہ چٹّ۔ گڈی دھیان نال چلا۔ ہورے ایکسیڈینٹ کر بیٹھینگا۔'' میں شیشے وچوں باہر دیکھن لگّ پیا ہاں۔
بازار دیاں رونقاں لگیاں دسدیاں ہن۔ کمپنیاں دیاں آدم قد عمارتاں اپنے ولّ نوں کھچّ رہیاں ہن۔ سڑک 'تے گڈیاں دا ہڑ آیا پیا۔ سبھ کاہلی وچّ ہن۔ ہر اک دوجے نوں کٹّ رہا اے تے اگے ودھ رہا اے۔ کمال آ عورتاں دے کپڑیاں وچّ ای بڑی تبدیلی آئی اے۔ مینوں لگّ ای نہیں رہا کہ میں دلی گھم رہاں ہاں۔ فیشن تاں ساڈے کیلیپھورنیا نالوں وی ودھیا ہویا۔ منپریت وی اداں دے کپڑے پاؤندی ہوؤُ۔ تاہیؤں تاں...۔
''بھائی صاحب، اک تاں اوہ گڈی جہی دیکھو، جہڑی ونڈو 'چوں تکّ رہی آ۔ اک آہ رسیپشن 'تے پری وی بیٹھی آ۔''
ہیںء...؟ میں سوچاں دی پھہرست وچوں باہر آیا ہاں۔ ڈرائیور کچھ پچھ رہا۔ اسنے گڈی ہوٹل دے اندر واڑدیاں ہی کڑیاں بارے دسنا شروع کیتا ہویا ہے۔ میں اندر ولّ جھاتی ماردا ہاں۔ پنج-ستّ کڑیاں کھڑکھڑا کے ہسّ پئیاں ہن۔ پرپھیوم، سینٹ دی سمیلّ آئی آ۔ اشارے مار رہیاں ہن۔ میں اوہناں ولّ گہہ نال ویکھیا ہے۔ جولی، ڈولی...دے نال منپریت وی کھڑی نظر آ رہی آ۔ میرا تپیا ذہن ہور تپن لگّ پیا اے۔
''اوئے، میں تینوں اتھے آؤن نوں کیہا سی؟ وڑ ڈھٹھے کھوہ 'چ...۔'' میں گڈی 'چوں نکل کے سڑک اتے آ کھڑھا ہویا ہاں۔ اس ڈرائیور نال جانا ای نہیں۔
ہن منت کرن لگّ پیا اے۔ پیریں پین دا کی فائدہ؟ پہلاں ای بندیاں والی گلّ کردا۔ اسیں خاندانی بندے آں۔ نہ پرائی عورت کولے جاندے آں تے نہ اپنی عورت دی ایہو جہی کرتوت سہندے آں۔ تانہیؤں تاں منپریت دا...۔ جے ایہو جیہا ہندا، اتھے امریکہ وچّ پنجاہ تریاں پھردیاں سن۔ ستاراں-اٹھاراں سال ہو گئے، اتھے دھکے کھاندے نوں۔ جاہ تاں کسے ولّ منہ وی کیتا ہووے۔ چل ایہنوں وی عقل آ گئی۔ ہن پنڈ تکّ نہیں کسکدا۔ گھیسیاں کروا کے گڈی 'چ بیٹھا ہاں۔
ڈرائیور نے گڈی تور لئی ہے۔ دلی توں باہر آئے ہاں۔ گڈی نے رفتار پھڑھ لئی اے۔ پر مینوں اجے وی چین نہیں ہے۔ گڈی نوں ہوا بنا رہے ٹائراں دی رگڑ جویں ذہن وچلی تپش نوں ہوا دے رہی ہووے۔
''چھوٹے بھائی، بندہ بھاویں بڈھا ہو جاوے۔ رنگ نہیں مرنے چاہیدے۔ زندگی ولّ اینیں وی بے رخی اچھی نہیں۔'' ڈرائیور نے رفتار ہولی کرکے نصیحت دین دا ہیا کیتا ہے۔
ایہہ پتہ نہیں کہڑے رنگاں دی گلّ کردے۔ ساڈے رنگ تاں کدوں دے فکے پے گئے آ۔ زندگی نوں گوڑھے رنگاں 'چ رنگن لئی تاں پرائے دیش گیا سی۔ ادھر زندگی جیون دے قابیل بناؤندا رہا تے پچھے میرے گھر رانیپر 'چ کھیہہ اڈّ رہی آ۔ بیگ 'چوں ٹشو پیپر کڈھیا آ۔ نال ہی بھوآ دی پائی چٹھی وی باہر آ گئی اے۔ اس چٹھی دی عبارت نے ہی میرے اندرلی اگّ نوں مگھاؤن دا کم کیتا سی۔ ایہہ چٹھی پتہ نہیں میں کنیں وار پڑھ چکا ہاں۔
گرجندر بیٹے،
ڈھیر سارا پیار۔ جندے توں میرا لاڈلا تے اکلوتا بھتیجا ایں۔ میرے کولوں گلّ چھپائی نہیں جا رہی۔ میں اکھیں دیکھ کے کویں مکھی نگل جاواں۔ نالے اپنے پیو-دادے دا گھر برباد ہندا دیکھیا نہیں جاندا۔ حالات اس طرحاں دے بن گئے ہن، رانیپر ولّ جان نوں من نہیں مندا۔ اک تاں ضدن دا بھرجائی دا چولا ٹٹیا، من اوئیں بجھیا رہندا آ۔ میسنا جیہا تیرا پیو تے منپریت دوویں گھیؤ-کھچڑی نے۔ لگدے بھابی ڈردی بولدی نہیں۔ پچھلے ویروار میں پنڈ گئی سی۔ بھائی منڈیا، تیری واہٹی منپریت میرے بھائی دے کمرے 'چوں باہر آؤن دا ناں نہ لوے۔ دو گھنٹے بعد باہر نکلی۔ اسیں جویں ویٹنگ 'تے لگے ہوئیے۔ مار کتے کمرے وچّ سینٹ چھڑکی پئی سی۔ تیرا پیو چٹا کڑتا-پجامہ پائی دند کڈھ رہا سی۔ کمرہ تاں بھابی والا وی صاف-ستھرا تے مہکیا ہویا سی پر بھائی تے بھرجائی دے الگّ-الگّ کمریاں دی گلّ ہضم نہ ہوئی۔ جدوں پچھیا تاں تیری نکھریاں پٹی کہن لگی-''اس عمر 'چ اکلے-اکلے ٹھیک آ، بھوآ جی۔''
بڑک تاں مینوں پہلاں وی سی ایہناں دی کھلھ کھیڈ دی۔ ہن اکھیں دیکھ آئی ہاں۔ پترا، بھابی دی جان نوں خطرہ اے۔ کسے توں پتہ لگا، اوہ باتھروم 'چوں تلک کے نہیں ڈگی۔ اس جوڑی 'چوں کسے نے دھکہ دتا آ۔ پترا، تیری تے تیرے گھر دی سکھ منگدی ہاں۔ جے گھر سانبھ ہندا، آ کے سانبھ لے۔ واہگورو بھلی کرے۔
تیری بھوآ،
جگدیش کور
خط پڑھ کے میرا سر کھکھڑیاں ہو گیا سی۔ پیو زہر دسن لگّ پیا سی۔ کندھ 'تے لگے ورلڈ دے نقشے وچوں انڈیا تیر بن کے سینے وچّ وجا سی۔ میں اس نقشے 'تے بنے کولمبیا دریا 'تے بنے پل دا پوسٹر لا دتا۔ پر من کتے تصویراں دیکھ کے شانت ہندا بھلا؟ سپنے وچّ میں کئی واری دریا وچّ چھال مار کے آتم ہتیا کیتی۔ پر سپنے 'چوں نکل کے خدی نوں بلند کردا۔ منپریت دے گلے نوں اپنے ہتھاں نال گھٹدا ہویا جیتو بندا۔
میری بھوآ بھاپے 'تے جان واردی سی۔ بھاپا فوج وچّ سی۔ بھوآ نے ساڈے پنڈ رانیپر آ جانا۔ بھاپے دی دشمناں نال لڑائی دے بہادری بھرے قصے سناؤنے۔ اوہدے منگھڑت قصے وی سانوں سچے لگنے۔ بھاپا کسے فلم دا ہیرو لگنا۔ بھوآ دا میری ماں نال زیادہ پیار سی۔ اپنے بھرا نالوں وی ماں دا زیادہ خیال رکھدی۔ دونوں سکیاں بھیناں وانگ رہندیاں۔ اوہناں نوں دیکھ کے کوئی ننان-بھرجائی تاں کہہ ہی نہیں سکدا سی۔
بھوآ بھاویں کپتی آ پر دل دی صاف آ۔ کسے عورت دے پرائے مرد نال سبندھاں نوں سبھ توں ودھ بھنڈدی۔ میری ماں تے مینوں وی اپنے ورگے بنا لیا۔ میرے 'تے بھوآ دا پربھاو زیادہ پیا۔ جدوں میں پھلوریڈا سٹیٹ وچّ سی، کم دی بڑی سمسیا آئی۔ اچانک اک دن فرزنوں توں اوتار بھاء جی دا فون آ گیا۔
''آہ جا، ٹرکّ 'تے چڑھ جا۔''
اوہدے اپنے دو ٹرکّ سن۔ ٹرکّ سکھاؤن تے لائسینس بناؤن دے کم اہنیں ہی کیتے۔ پھر شہراں اتے اوہناں دیاں سڑکاں دے نقشیاں 'تے ٹرکّ دے ٹائر وی دوڑائے۔ اوہدے ایٹٹین وھیلر (اٹھھاراں ٹائری) 'تے ڈرائوری کرن لگا۔
اک دن ریسٹ ایریئے وچّ ٹرکّ کھڑھا کرکے سون لگا سی۔ اجے بتی نہیں بجھائی سی۔ ٹرکّ دے دروازے 'تے ٹھکّ-ٹھکّ ہوئی۔ دروازہ کھولھیا تاں اک کڑی اندر وڑن نوں کرے۔ میں ٹرکّ دا ڈور بند کر لیا۔ اوہ باہر کھڑی کدے سکس نائین دا اشارہ کرے، کدے زیرو ون دا۔ جیبھ نوں گھمائی جاوے۔ میں پنج-ستّ کڈھیاں گالھاں تے لوک لا کے پے گیا۔ سویرے اٹھدیاں اوتار بھاء جی نوں رنگ کیتی۔ رات والی ساری کتھا سنائی۔ اوہ ہسّ پیا۔ ویک اینڈ 'تے لوڈ لاہ کے واپس مڑیا تاں سبھ توں پہلاں اوہنوں ملیا۔ اوہ پھیر ہسی جاوے۔ اوہدے ہتھ وچّ اک سٹکر سی۔ اس اتے بنے سرکل وچّ ننگی عورت دے پرچھاویں دی تصویر سی۔ اتے کانٹا ماریا ہویا سی تے لکھیا ہویا سی-نو نائیٹ لزرڈ۔
''ایہہ سٹکر دروازے 'تے چپکا لے۔ پھر نہیں آؤندیاں۔'' اوہنے سٹکر میرے ہتھ پھڑا دتا سی۔
مڑ کے کسے عورت دی ہمت نہیں پئی۔ جس رات میں اوہ عورت بھجائی، مینوں بھوآ یاد آئی سی۔ پر ہن بھوآ منپریت دے نکّ نوں نکیل کیوں نہ پا کی۔ سوچیا تاں ایہہ سی اوہدے پیپر واپس لے لواں۔ بیٹھی رہے ماپیاں دے گھر۔ پھر خیال آیا- اہتاں میرے بھاپے دے گھر بیٹھیگی۔ میری ماں بن کے۔ میں جے ایہہ کرن دی سوچدا، اوہدے شریف بھرا مکھن سنگھ دا چہرا میرے ساہمنے آ جاندا۔ نالے اوہدی قربانی۔
انیں سو چرانویں 'چ میں کالج پڑھن لگا سی۔ اکثر اسیں پنج-ستّ منڈے کالج توں واپس آ کے خالصہ کلاتھ ہاؤس والیاں دے بیٹھ جاندے۔ کالج دے راہ وچّ ہی ایہہ شاپ پیندی سی۔ خالصہ کلاتھ ہاؤس والا پرمندر سنگھ گلاٹی ساڈے توں عمر 'چ بھاویں دس-گیاراں سال وڈا سی، پر اوہ ہمؤمراں وانگ ہی ملدا سی۔ انجھ وی بیبی بھاپے سمیت ساڈے پنڈ دے لوکیں اوہدے پکے گاہک سن۔ اک دن میرے کنّ وچّ کہن لگا- ''بابا جی کھاڑکو سنگھرش وچّ کدے ہوئے ہن۔ ایہناں نوں سکوٹر 'تے لے جائیں۔ اپنے توں اگلے پنڈ لاہ آئیں۔''
میں اوہنوں نال دے پنڈ لاہ آیا۔ پھر رات-براتے اوہ تے اوہدے ساتھی ساڈی موٹر'تے آؤن لگے۔ اوہناں کول اسالٹاں دیکھ کے ڈر لگا سی۔ بھاپے نے کیہا وی، ''جندیا، اج-کلّ پتہ نہیں لگدا بندے کون نے۔ جے بچ ہندا تاں بچ لے۔''
پر کی کر سکدے سی؟ انّ پانی تاں چھکاؤنا ای پیندا سی۔ پھر ایہدا خمیازہ وی بھگتنا پیا۔ اک دن خاکی وردی والے آ دھمکے سن۔ ہتھاں-پیراں دی پے گئی سی۔ میں تاں ہتھ نہ آیا۔ بھاپے نوں پھڑ کے لے گئے سن۔ میں گلاٹی صاحب دے پیر جا پھڑے سن۔
''دھرم لئی سنگھرش چل رہا۔ قوم دی سیوا کر۔'' اوہدے چہرے 'تے لالی آئی پئی سی۔ اوہ داڑھی نوں وار-وار پلوس رہا سی۔
میں سر پھیر دتا سی تے نال ہتھ وی جوڑ دتے سن۔ شاید میرے ترلے سن کے پگھل گیا سی۔
''پولیس نال سیلّ بناؤنے پینے آ۔ ٹرائی مار کے دیکھداں۔ دان دکشنا وی دینی پینی آ۔ ...باقی جنگجوآں توں کویں بچینگا؟'' گلاٹی نے میرے اگے دہشت پھیلا دتی سی۔
''میں امریکہ بھجّ جاواںگا۔''
اوہ میری گلّ سن کے مسکرا پیا سی۔ جویں کہہ رہا ہووے- جے تمے اینے مٹھے ہو جان تاں ہر کوئی منہ وچّ پا لوے۔ پر میں اوہدے مگر ہتھ دھو کے پے گیا سی۔ اوہ جویں کہندا رہا، میں کردا رہا۔ باپو کول پنج کلے سیگے۔ زمین گہنے دھردا رہا۔ کدے پولیس نوں خوش کردا تے کدے...۔ اوہ کردا وی کی؟ انیں-ویہہ سال دے اکلوتے پتّ نوں مروا لیندا؟ گلاٹی صاحب کی شے سی، ادوں پتہ لگیا۔ جدوں مینوں 'معافی' دعا دتی، میرا بھاپا کہندا- ایہہ خفیہ ایجنسی دا بندہ ہوناں۔ میرے لئی اس گلّ دی کوئی مہتتا نہیں سی۔ میں پولیس توں بچکے امریکہ پجنا چاہندا سی۔ گلاٹی صاحب دا ای ایجنٹ سی۔ اوہ ایجنٹ ای دلی توں کیوبا، جمیئکا تے باہمس تکّ لے کے گیا بوٹ راہیں۔ امریکہ دے میامی شہر دی اینٹری وی اوہنے ہی کروائی۔ اوہ بوٹ راہیں آپ تاں چھپن ہو گیا۔ جیوں ہی اسیں جنگل وچّ وڑے، پھلوریڈا سٹیٹ دی پولیس نے سانوں دبوچ لیا سی۔ میامی سینٹرل جیل توں ہندے ہوئے امیگریشن جیل دی ہوا کھان لگّ پئے۔ پچھ-گچھ ہوئی۔ میں پولیس دے چھاپیاں والا تے دوجا سارا کیس اوہناں ساہمنے کھولھ دتا سی۔ اوہناں دناں وچّ مینوں کوئی وی مار سکدا سی۔ ججّ نوں گلّ جچ گئی سی۔ باقی قیدی تاں بونڈ 'تے چھڈّ دتے سن پر میرا ریکٹ کسے کرمینل اتوادی نال میچ کر رہا سی، مینوں دوبارہ سینٹرل جیل بھیج دتا۔
میرے کیس دی پیروی ایجنٹ کروا رہا سی۔ اک دن اک گرسکھ سنگھ جیل آیا۔ اسنے سارے پنجابی پولیٹیکل اسائیلم والیاں نال ملاقات کیتی۔ تے بولیا- ''میں مکھن سنگھ گرودوارہ صاحب میامی دی سادھ سنگت تے پربندھکاں ولوں آیاں، کسے سکھ ویر نوں کسے قسم دی لوڑ ہووے، دسنا۔ وکیل، پیسے دھیلے دی، جاں کوئی ہور...۔ گورو گھر دا فون نمبر نوٹ کر لؤ۔ چووی گھنٹے گورو گھر دے دروازے سبھناں لئی کھلھے ہن۔'' اوہ ہفتے دو ہفتے بعد گیڑا مار جاندا۔ اخباراں تے سکھ لٹریچر دے جاندا۔ دکھ سکھ سانجھا کر جاندا۔ سانوں حوصلے 'چ کر جاندا۔
پھر اک دن کورٹ نے بناں بونڈ توں میری رہائی کر دتی۔ میں جیل توں سدھا گورو گھر آ گیا۔ شام نوں مکھن سنگھ نال ملاقات ہوئی۔ مل کے لگا جویں کجھ بندے دوجیاں دے کم آؤن لئی ہی بنے ہندے ہن۔ اوہ مینوں اپنے اپارمینٹ لے گیا۔ مینوں ورق پرمٹ لے کے دتا۔ میرے کیس دی پیروی کردا۔ کورٹ وچّ بیان کرواؤندا۔ اوہ مینوں چھیتی توں چھیتی سیٹ کرنا چاہندا سی۔ سارا پیپر ورق اوہنے ہی کروایا سی۔ میں دس سال اوہدے لاگے رہا۔ پھر اوہنے مینوں کیلیپھورنیاں بھاء جی اوتار کول بھیج دتا۔ اوہنے اوتار وی نر بندہ ٹکرایا۔ اوہ تاں چاہندا سی، میں راتو رات سفل ہو جاواں۔ اتھے کم تاں سسٹم وچّ پے کے ہندے ہن۔ پولیٹیکل اسائیلم دا کیس ہون کرکے بیبی بھاپا تاں اسے ویلے جا سکدے سن پر اوہ منے نہیں سن۔جدوں تکّ مینوں سٹیزنشپّ ملی، اتھے گئے نوں پندراں سال ہو گئے سن۔ ہن میرے کول قشطاں والا گھر اے۔ اپنا ٹرکّ آ۔ ایہہ سبھ بھاء جی مکھن سنگھ دیاں برکتاں آ۔ جیوں ہی مینوں سٹیزنشپّ ملی۔ میں انڈیا لئی ٹکٹ کٹا لئی سی۔
''گرجندر سیاں، دل 'چ نہ رکھیں کہ مکھن سیہوں سارا کجھ مطلب لئی کردا رہا۔ میری بھین آ منپریت۔ بی.ایسّ.سی. نرسنگ کیتی ہوئی آ۔ واہگورو دی کرپا نال تیرا اوہدے نال میل وی آ۔ پنڈ جا آویں۔ میرے پتا جی وی آؤنگے۔ پسند آ گئی تاں ویاہ کروا لویں۔ جے پسند نہ آئی، پھر نہ کریں۔ میں مائینڈ نہیں کردا۔ اپنا رشتہ بنیا رہے گا۔ باقی جے کرماں 'چ رشتہ ہویا تاں ہو جاویگا۔'' بھاء جی مکھن سنگھ نے ہلکے جہے موڈ وچّ کیہا سی۔ روز تاں اوہدا فون آؤندا سی۔ ہن وی آؤندا اے۔
ایہو جہے بندے دی بھین نال ویاہ کرواؤنا، مینوں مان والی گلّ لگدی سی۔ میں دیکھ دکھائی دے چکر 'چ نہ پیا۔ بسّ ویاہ کرواؤن دی کیتی۔ میں کدے وی بھاء جی مکھن سنگھ دا دینا نہیں دے سکدا۔ نالے منپریت تاں انجھ ای بہت خوبصورت سی تے سگھڑ سیانی ہون کرکے سچ مچّ ای میرے من دی پریت بن گئی سی۔ میری منپریت نے گھر آ سامبھیا سی۔ پر جو کجھ اوہ ہن کر رہی آ۔ بندہ کلپنا وی نہیں کر سکدا۔
ڈرائیور دے فون دی گھنٹی وجی ہے۔ میرے کول انٹرنیشنل نمبر والا فون اے۔ میں کسے نال گلّ نہیں کردا۔ ایہہ کسے نال گلاں وچّ رجھ وی گیا ہے۔ گڈی دی سپیڈ انی ای آ۔ بئی توں سائیڈ 'تے لا کے گلّ کر لے۔ کنیں وار کیہا- چلدی گڈی 'چ فون اٹینڈ نہ کرو۔ ادھرلے ڈرائیوراں نوں جو مرضی کہی جاوو۔ ونگیاں لکڑیاں نے۔ ایہنیں کہڑا مننا ہندے. جاہ تاں ساڈے ادھر کوئی ٹریفک دا نیم تو کے دکھاوے۔ اسے ویلے شیرف موٹی ٹکٹ دے جاندا آ۔ ...ایہہ بھائی صاحب تاں اجے تکّ فون 'تے چمبڑے ہوئے ہن۔ چارے پاسے اویں لگّ رہا جویں ہندوستانیاں نے پھوناں 'تے ہی جنگ جتنی ہووے۔ جدوں سداگر دا فون آیا سی، میں وی ادوں ٹرکّ ڈرائیو کر رہا سی۔ 'بیکّ کال کرداں' کہہ کے فون کٹّ دتا سی۔
سداگر دا ناں یاد آؤندیاں ہی من دا ذرا کو شانت ہویا سمندر پھر توں کھولن لگّ پیا سی۔ اکھاں دی لالی دیاں ڈوریاں ہور ودھ گئیاں ہونگیاں۔ میں گیس سٹیشن 'تے رک کے اوہنوں فون لایا سی۔
''ہور سنا پنڈ دا حالَ۔ آنڈھ-گوانڈھ دا تے ساڈے گھر دا۔''
میں 'ساڈے گھر دا' 'تے زور دتا سی۔ میں بھوآ دا تازہ-تازہ خط پڑھ کے ہلیا ہویا سی۔
سداگر میرا جماعتی اے تے دوست وی اے۔ مینوں اس 'تے پورا بھروسہ سی کہ اوہ سچ بولیگا تے اکلی-اکلی گلّ اپنا دکھ سمجھ کے دسیگا۔ پہلاں تاں اوہ ادھر-ادھر دیاں ماردا رہا۔ پھر گلوٹا ادھڑدا تے الجھدا جا رہا سی۔
''بھراوا، حونصلہ نہیں سی پے رہا، کویں گلّ کراں۔ ہن تاں پانی پلاں اتوں دی لنگھ گیا جاپدا اے سارے پنڈ 'چ رولا پے گیا۔ بھابی تے فوجی بھاپے دے غلط بنے رشتے دا۔''
''ایہہ رولا ای آ؟ جاں توں آپ وی کجھ دیکھیا؟'' مینوں اجے وی اپنے آپ 'تے بھروسہ سی۔ جہڑا فوجی سرحد 'تے دشمناں دا صفایا کردا رہا، اوہ دشمناں دے ٹولے 'چ کویں جا رلیا۔ اوہ ٹونیہاری اکھ دے کویں قابو آ گیا؟
''تھوڑھے دن ہوئے میں گیٹ کھلھا دیکھ کے اندر جا وڑیا۔ بھابی فوجی بھاپے 'تے پانی دے مگھّ بھر-بھر کے پا رہی سی۔ اوہ بھابی توں صابن لوا-لوا کے نہا رہا سی۔ مینوں دیکھ کے بھابی دے متھے وٹّ پے گئے ، پر بولی کجھ نہ۔ پر فوجی دماغ نے حد کر دتی۔ کہن لگا-''اوئے سگی، گھنٹی وجاؤن لئی لائی ہوئی آ۔'' ایہہ شبد اناں انیں کرخت لہجے وچّ ورتے، میں تاں جویں مر ہی گیا ہوواں۔ میں آسرا بھالن لئی بیبی دے کمرے ولّ چلیا گیا۔ اوہ وی چپّ۔ بھراوا اوہدی کتھے چلدی آ ہن۔ نالیں جدوں وہٹیاں آ جان، ماواں پچھے پے جاندیاں ہن۔ اوہدا وچاری دا چولا کی ٹٹیا، ناطے ای توڑ بیٹھی۔''
میں فون کٹّ کے ٹرکّ تور تاں لیا پر مہرے دسے کجھ نہ۔ اکھاں اگے ہنیرا آئی جاوے۔ دو-تنّ وار ٹکر ہونوں وی بچی۔ پھریویء 'تے پایا تاں موہرے شیرف چلان کٹّ رہا سی۔ میں اس 'مامے' نوں دیکھ کے ڈر گیا۔ ٹرکّ، ٹرکّ شاپ 'تے جا کھڑھا کیتا۔ لوڈ کسے ہور نوں چکاؤن لئی ڈیسپیچر نوں ریکئیسٹ کیتی۔ میں ٹرکّ وچلے بینڈ 'تے پے گیا۔ پر اکھاں نہ میٹ ہوئیاں۔
جدوں تکّ میرا کارڈ نہیں مکّ گیا، میں سداگر نال گلیں لگا رہا سی۔ اوہدے اوہی بول میرے کناں وچّ وجن لگے۔ لوک کس طرحاں دیاں گلاں کردے آ۔ اوہ وی اوہنے مینوں دسیاں سن۔ جے سارا کجھ سچ سی، میں کویں لوکاں نوں روک سکدا سی؟ لوکاں دی زبان تے وگدی ہوا نوں کوئی پھڑ نہیں سکدا۔ ایہہ ہوا وی کالی ہنیری بندی دس رہی سی۔ اس ہنیری وچّ اڈیا، میں یاداں دے واورولیاں وچّ گھمن لگا۔
مینوں یاد آیا جدوں اسیں چھیویں-ستویں جماعت 'چ پڑھدے سی، ساڈا گوانڈھی کرما ایران گیا ہویا سی۔ ادوں عراق تے ایران دی جنگ چھڑ پئی سی۔ کرمے دا کوئی تھہو پتہ نہ لگے۔ نہ چٹھی نہ پتر. پچھے سریندر بھابی، دو بچے تے تایا جی اوہدی روز اڈیک کرن۔ تنّ-چارن سال لنگھ گئے پر اوہ نہ آیا۔ تائے نے ہور مجھاں رکھ لئیاں۔ دودھ ویچ کے گزارا کرن لگے۔ شاماں نوں لوکاں نے دودھ لین آؤنا۔ میں تے سداگر وی اوہناں دے گھر کھیڈن چلے جاندے۔ بھابی تائے توں گھنڈ کڈھدی سی۔ چنیں دے لڑ وچوں ای بھابی دیاں اکھاں تائے وچوں پتہ نہیں کی بھالدیاں رہندیاں سن، اوہنے تائے دے منہ ولّ ویکھی جانا۔ دودھ دا مگھ بھر کے اوہنوں دکھالنا۔ پھر اگلے دے ڈبے وچّ الٹاؤنا۔ اسیں ڈیڈھ دو گھنٹے اوہناں دا اکھ مٹکا دیکھی جاناں۔ ہولی-ہولی پنڈ وچّ اوہناں دے گھیؤ-کھچڑی ہون دا رولا پے گیا سی۔ ایہہ خبر بھوآ تکّ اپڑی تاں اوہ لوہی لاکھی ہوئی، اسے ویلے اوہناں دے گھر جا پجی سی۔ اچی-اچی سنگھ گھروڑ-گھروڑ کے اوہنے دوواں دی مٹی پٹّ-پٹّ عنبریں چاڑھ دتی۔ دوویں نوں شریکے 'چ بٹھا کے کناں نوں ہتھ لوائے۔
مینوں لگدے ساڈے گھر دی گلّ سچی نہیں ہونی۔ جے سچی ہندی ہن تکّ بھوآ...۔ منپریت دے سبھاء دا کی پتہ؟ ہو سکدا باہلی لڑاکی ہووے۔ بھوآ جھیپ مندی ہووے۔ میں تاں ویاہ پچھوں پنج ہفتے اوہدے کول رہاں۔ پھر اڈاری مار لئی سی۔ میں گھر فون کردا آں۔ بیبی وی کسکدی نہیں۔ اوہدے کہن تے تاں میں منپریت دی پٹیشن کیتی سی۔ ساڈی دوناں دی عمر 'چ فرق آ۔ اوہ میتھوں دس-باراں سال چھوٹی اے۔ امبیسی والے ساڈی میرج 'تے شکّ کردے آ۔ اؤبزیکشن لائی جاندے آ۔ میں تاں اوہدے آؤن دی اڈیک وچّ دن کٹی کر رہا سی۔ آہ تاں پتہ ای نہیں سی۔
میں سوچداں ساں کہ ہو سکدے بھوآ عادت مطابق ودھاء-چڑھاء کے گلّ کردی ہووے۔ انجھ وی بھوآ مینوں آپ رشتہ کراؤنا چاہندی سی۔ پر میں تاں منپریت دے بھرا دا احسان چکاؤنا چاہندا سی۔ اس کرکے بھوآ والا رشتہ نہ لیا۔ پر سداگر تاں سیانا بندہ۔ نہ میرا کوئی چاچا، نہ تایا تے نہ ہی کوئی بھین بھائی۔ اکلی تاں وناں وچّ لکڑی وی نہ ہووے۔ ہن پتہ لگدی کہ کوئی نال دا جمیا ضرور ہونا چاہیدا۔ ڈھڈّ دی گلّ کرن لئی۔ دکھ ونڈیا جاندا تے حلّ وی نکل جاندے آ۔ اپنی قسمت 'تے روندا، میں ٹرکّ تور لیا سی۔ میرے ساہمنے کوئی منزل نہ رہی۔ خود نوں اک انیں غرق ہندی ہنیری گفا ولّ جاندا ویکھ رہا سی۔ پتہ نہیں کویں میں اس دن گھر پجیا ہووانگا۔ جدوں ٹرکّ کھڑھا کرکے گھر نوں تریا، مینہہ پے کے ہٹیا سی۔ ٹھنڈی ہوا سر نوں ٹھارن لگی۔ پر میرے اندر تاں اگّ مچی ہوئی سی۔ ''بھائی صاحب، کروکشیتر پہنچ گئے آں۔ کجھ چھکنا-چھکاؤنا کہ چلدے رہیئے؟'' ڈرائیور اباسی 'تے اباسی لے رہا۔
''بھراوا، توں جے فریشّ ہونا تاں ہو لے۔ میرا تاں بسّ...۔'' میں تاں کدوں دا کروکشیتر پجیا ہویا آں۔ جیب 'چوں سو دا نوٹ پھڑھاؤندیاں کیہا اے۔
ساہمنے چونک وچّ کھڑے وشال رتھ 'تے کرشن سارتھی بنیا بیٹھا سی تے ارجن نوں یدھ لڑن لئی پریرت کر رہا سی۔ مینوں محسوس ہویا، جویں ارجن دا تھاں میں رتھ 'تے بیٹھا ہوواں۔ میرے ہتھاں 'چ تلوار، کمان تے ہور وی ہتھیار ہون۔ کورواں والے رتھ 'تے مینوں منپریت بیٹھی نظر آ ہی سی۔ نال دے رتھ 'تے فوجی۔ مجبور ہوئی بیبی بھیشم لگّ رہی سی۔
''گھراں دیاں جنگاں تباہی توں ودھ کجھ نہیں دندیاں۔''
بیبی مینوں روکن لئی بھجی آ رہی اے۔ پر میرے من دا کرشن زور پا رہا اے۔ میں تلوار تیز گھمائی جا رہا ہاں۔ تلوار صحیح ٹکانے تے وار کر رہی اے۔ دوواں دے سیس لاہ کے اوہ مارے ہن۔ دھڑ تڑف رہے ہن۔ بیبی دھڑاں لاگے بیٹھ گئی آ۔ ورلاپ کرن لگّ پئی ہے۔ بھگوان مسکرا رہے ہن۔ مینوں اپنے کیتے 'تے مان محسوس ہون لگا۔
''صاحب جی، ٹوئیلیٹ جانے تاں جا آوو۔'' ڈرائیور نے شیشے صاف کردیاں چل رہی جنگ نوں روکیا آ تے مردانہ ریسٹ روم ولّ اشارہ کیتا ہے۔
میں سپنے نالوں ٹٹیا ہاں۔ ارجن کول تیر رتھ ہیگے نے۔ تے کرشن ولوں یدھ دا دتا گیا گیان وی۔ ہتھیار تاں میں گلاٹی توں لے لوانگا پر گیان؟ یدھ لڑن لئی یدھ بارے گیان ضرور ہونا چاہیدا ہے۔ جے گیان نہیں تاں ہتھیار کویں چلاوانگے؟ ہن میں دبدھا وچّ پھس گیا ہاں۔ میرے ساہمنے رستہ صاف نہیں ہے۔ میں ڈرائیور نوں چلن دا اشارہ ماریا ہے۔ اس نے پرپھیوم چھڑکیا ہے تے کناں نوں ہتھ لا کے گڈی تور لئی اے۔
میں نگاہ شیشے وچوں باہر گھمائی آ۔ اول تاں سڑک کنارے درخت دسدے ہی نہیں۔ جہڑے ٹاویں-ٹاویں ہیگے نے، اوہ وی سکے ہوئے ہن۔ پھر ہریالی کتھوں آ جاؤ؟ اگے چھاندار درخت چھاں دین لئی ہندے سن۔ پھلدار بوٹیاں دی مٹھاس نے ساڈے رشتے وی مٹھے کیتے ہندے سن۔ ایہناں رکھاں دے خاتمے نال موسم تاں بے یقینے ہوئے ہی ہن، نال ہی رشتیاں دا وی کوئی اعتبار نہیں رہا۔ وکاس دے ناں 'تے سبھ کجھ ختم کیتا جا رہا۔ آہ سڑک ای دیکھ لؤ۔ ایہہ امریکی سڑکاں ورگیاں بنا دتیاں۔
''ایہہ بیماری وی تہاڈے دیش 'چوں آئی لگدی آ۔'' تھاں-تھاں ٹول پلازیاں 'تے فیس دندا ڈرائیر دکھی ہویا پیا۔
ڈرائیور گڈی دی سپیڈ وی ودھائی جا رہا۔ اک-اک کرکے چھوٹے شہراں نوں پچھے دھکیلدی ہوئی گڈی شرر-شرر دی آواز دے رہی ہے۔ پتہ نہیں کیوں مینوں اس آواز 'چوں بھے آ رہا ہے۔ ساہمنے ہرے رنگ دے بوڈ 'تے جھؤلا-جھؤلا جیہا انبالہ شبد پڑھیا تاں کروکشیتر وچلا چیک-چہاڑا پھر توں کناں وچّ گونجن لگّ پیا ہے۔
میرے پینڈو رانیپر والے سرپنچ دے ٹبر نوں 'امبالے والے' کرکے سددے آ۔ پرانے سمیاں وچّ سرپنچ پاکھر سیہوں دا پڑدادا یوبا والے پاسے کسے میکسیکن نال گھر وسائی بیٹھا سی۔ ادھر پنجاب وچّ سرپنچ دی پڑدادی امبالے ولّ دے کسے ڈرائیور نوں گھر رکھی بیٹھی سی۔ ایہدے دادے دی شکل اس امبالے والے نال ملدی سی۔ ادوں دے ایہناں نوں پنڈ دے لوکیں امبالے والے ای سددے آ۔ ایہہ امبالے والا سردار سیکرامینٹو اپنی دھی کول آیا ہویا۔ ایہدا جوائی وی ٹرکّ چلاؤندا۔ ایہہ اوہدے نال ٹرکّ 'تے سیاٹل دیکھن آ گیا۔ میں وی اتھے سیباں تے پیچ دا لوڈ چکن ویئر ہاؤس پجا ہویا سی۔
امبالے والا وی اپنے جوائی نال فروٹ لین دی ویٹ کرے۔ مینوں دیکھ کے خوش ہو گیا۔ میں تاں اکٹھا جیہا ہوئی جاواں۔ ایہہ سارے پنڈ دیاں کہانیاں سنائی جاوے۔ پھر اپنے جوائی دے ساہمنے ای کہن لگا، ''منڈیا، فوجی تیرے نال ٹھیک نہیں کر رہا۔ تینوں سداگر نے دسیا ای ہونا۔ تینوں پتہ تہاڈے گھر دے پچھے کبیاں دے کھتے آ۔ اوہ دسدے سن- اوہناں دے کھتے خون نال لبڑے کپڑیاں تے روں نال بھرے پئے ہن۔ بھائی تیرا پیو تاں پنڈ دے سنسکاراں نوں وی بھلھ گیا۔ میں گھر گیا تاں تیری وہوٹی اوہدے نال ہڑ-ہڑ کر رہی سی۔ نہ سر 'تے چنیں نہ کوئی ہور کپڑا۔ سہرے کول بہوآں پنڈاں 'چ ایوں نہیں بہندیاں۔''
اوہ اخبار پڑھ رہا سی۔ اخبار نوں پاسے ردیاں بولیا، ''تہاڈے گوانڈھی تاں ایہہ وی کہندے آ، تیری وہوٹی اوہنوں پڑھن نوں گندے ناول لیا کے دندی آ۔ تاں کہ اوہدی مردانگی بنی رہے۔ لوک تاں ہور وی بہت کجھ بولدے آ۔ مینوں تاں تیری ماں 'تے ترس آؤندا۔ اس عمر وچّ وچاری سبھ کجھ اکھاں ساہمنے...۔ میں اوہنوں بتھیرا کیہا بھائی کجھ بول۔ اوہ نی کسکی۔ تیرے نال کہڑا فون 'تے گلّ کردی ہونی آ۔ ...باقی سرپنچ ہون دے ناطے میری ہمدردی پترا تیرے نال آ۔ توں جو کہینگا تنوں منوں میں تیرے نال آں۔''
لگدا سرپنچی دا۔ اپنے جوائی ساہمنے میرا جلوس کڈھ دتا سی۔ ہو سکدا دھی نوں وی دسّ آیا ہووے۔ گلّ سارے کیلیفورنیا 'چ پھیل جانی آ۔ سرپنچ دیاں گلاں نے بھامبڑ آ بال سٹے سن۔ میرے من نے دوناں دا قتل کرن دا فیصلہ کر لیا۔ مینوں پلوندر سنگھ گلاٹی دا چیتا آ گیا۔ اوہ کدے بھلیا وی نہیں۔ امریکہ پجن تکّ ساڈی ساری زمین اوہدے کول گہنے پئی سی۔ میں اٹھاراں-اٹھاراں گھنٹے کم کیتا تے سبھ توں پہلاں زمین چھڈائی۔ پھیر اوہ بھاپے نوں ہور زمین خرید کے دین لگّ پیا۔ جیوں ہی پنجاب 'تے چنگے دن آئے، گلاٹی ریئل اسٹیٹ دا کم کرن لگّ پیا سی۔ ہن تے اوہدا اپنا مول آ۔ ایمّ.ایلّ.اے. دی ٹکٹ دا داعویدار وی آ۔ میں اوہدے نال گلّ توری۔ اوہ ہسّ کے کہن لگا، ''عورتاں-مرداں دے ناجائز سبندھ تاں ہن پنجاب وچّ عامَ گلّ ہو گئی اے۔ باقی ہن پھاہا وڈھاؤن والے کم مہنگے ہو گئے۔'
میں اپنا فیصلہ نہ بدلیا۔ سگوں انڈیا لئی جہاز چڑھ آیا ہاں۔ پنجاب دا بورڈ سواگت کر رہا ہے۔ باہر شام ڈھل گئی ہے۔ ڈرائیور نے پاٹھ والی ٹیپ لا دتی ہے۔ بانی رس دی بھنیں آواز آؤن لگی ہے۔ پر ایہہ مہک وی میرے اندر بل رہے لاوے دی سڑہاند نوں مٹھا نہیں کر رہی۔ میں من نوں ٹھیک کرن لئی بانی دا آسرا لیندا ہاں۔ پر من ٹک نہیں رہا۔ اتھے ہن کھشیاں-کھیڑے آؤنوں وی ڈردے ہن۔ کوئی سدھر وی نہیں مولدی۔ میرے ساہمنے دو سوے بل رہے ہن۔
نواں شہر آ گیا۔ باہر گھپّ ہنیرا ہویا پیا۔ جیوں ہی گڈی بنگا روڈ 'تے پئی، کروکشیتر پھر توں میرے اندر اسلوٹے لین لگّ پیا ہے۔ گھڑی ولّ دیکھدا ہاں۔ رات دے گیاراں وجے ہن۔ ہور پندراں منٹ دا راہ اے۔ میریاں اکھاں اگے فوجی تے منپریت پھر توں اپنے-اپنے رتھاں 'تے سوار گھم رہے ہن۔ میں بھمتریا گیا ہاں۔ غصے نے میرے من 'تے اپنا پورا ادھیکار کر لیا ہے۔ میری تلوار وی ہوا وچّ لہرا رہی ہے۔ میں جلدی توں جلدی پنڈ پجنا چاہندا ہاں۔ ڈرائیور نوں گڈی تیز کرن دا حکم دندا ہاں۔ ڈرائیور نے سچے سورمے دے اکھاڑے والی ٹیپ لا دتی ہے۔ میں ارجن نوں منوں کڈھیا اے۔ ہن میں سچا سورماں بنن جا رہاں۔ منپریت دا حشر بلبیرو بھابی والا ہوئےگا۔
میرا سریر کمبن لگّ پیا۔ چہرے 'تے غصے دے نشان ابھر آئے ہن۔ سریر 'چوں بے چینی جہی اٹھی آ۔ بیگ نوں پھرولیا ہے۔ شراب دی بوتل کڈھ لئی ہے۔ بلیک لیبل دی بوتل منہ نوں لا لئی ہے۔ ستّ-اٹھ گھٹّ اندر لنگھا کے بوتل پھر بیگ وچّ پا لئی ہے۔ بنگا لنگھ گئے ہاں۔ دماغ 'تے نشہ چڑھن لگا آ۔
میری نس-نس وچّ تیزی آ گئی ہے۔ راہاں 'تے میری انگل گھم رہی ہے۔ ڈرائیور انگلی دے اشارے 'تے چل رہا ہے۔ رانیپر آ گیا۔ ساڈے پنڈ گیٹ نہیں بنیا ہویا۔ میں سوچدا سی باپ دی موت دے بعد 'صوبیدار ملخا سنگھ یادگاری گیٹ' بنوانگا۔ ایہہ تے کدے سوچیا ای نہیں سی کہ اپنے ہتھیں اوہدی موت...۔
''بسّ آہ وسیویں 'تے ای لاہ دے۔ ...آہ لے اپنا کرایہ۔ دو سو ودھ دتا آ۔ '' میں ڈرائیور نوں نوٹ پھڑاؤندیاں اوہنوں پنڈ دے باہروں ای ودیا کر دتا ہے۔
پیر دھرتی توں کجھ اچے-اچے رکھ ہو رہے ہن۔ سارا پنڈ تاں ستا پیا۔ اسے کرکے تاں میں ایہہ وقت چنیا سی۔ بسّ فوجی تے منپریت اکو کمرے وچّ ہون۔ تے دروازہ کھلھا۔ اتّ دی گرمی آ۔ دروازے کھلھے ای ہونگے۔
''اج نیں چھڈدا تینوں فوجیا...منپریت تیری چکھا وی نال ای بلیگی۔'' پتہ نیں میرے مونہوں اچے-اچے للکارے وجع رہے نے جاں ایہہ میرے اندر دی ای کوئی آواز آ۔
میں کاہلے-کاہلے قدمیں پنڈ دیاں گلیاں وچوں لنگھ رہا ہاں۔ بیگ نوں کدے اک موڈھے 'تے پاؤندا ہاں تے کدے دوجے موڈھے 'تے۔ اکھاں 'چوں اگنی دیاں بچھاراں باہر ولّ ڈگّ رہیاں ہن۔ بلھ کمب رہے ہن۔ جیبھ تھتھلا رہی آ۔
میں پچھواڑیوں اینٹر ہویا ہاں۔ سواد آ گیا۔ چھوٹا گیٹ کھلھا ای آ۔ کندھ نہیں ٹپنی پئی۔ پچھے ہنیرا ای آ۔ میں اندر وڑ کے ہنیرے دی اوٹ لئی اے۔ ہیںء! مین گیٹ وی کھلھا؟ ہولی-ہولی کمریاں دے پچھے تر رہا ہاں۔ میں تاکیاں وچوں اندازہ لاؤنا چاہناں۔ اجے ستے نہیں۔ آوازاں آ رہیاں ہن۔ میں اگے ودھیا ہاں۔ فوجی والے بیڈّ روم دیاں تاکیاں کھلیاں ہن۔ میں جالی نوں موہ لایا اے۔ ہیںء! ایہہ کی؟
''بسّ دو چار ہور ساہ بخشے نے ربّ نے۔'' ڈاکٹر فوجی دے ٹیکا لا کے ہٹیا آ۔
منپریت ڈسکن لگّ پئی ہے۔ سداگر تے بیبی ایہنوں چپّ کراؤن لگّ پئے ہن۔
''منپریت جی، تسیں تاں بزرگاں دی بہت سیوا کیتی اے۔ تہاڈا کوئی دینا نہیں دے سکدا۔ ایڈز ایہو جہی بیماری آ، جہتے جت نہیں پراپت کیتی جا سکدی۔ آپاں ہاری ہوئی لڑائی لڑ رہے سی۔ ایہہ بہت وڈی گلّ آ، تسیں دو سال اوہناں نوں بچائی رکھیا۔''
ڈاکٹر دی گلّ سن کے مینوں گھبراہٹ ہون لگّ پئی ہے۔ میرے بھاپے نوں ایڈز کویں ہو گئی؟ کتے منپریت توں تاں...؟
''سداگر بیٹا، اسیں تاں تیرے بھاپے دی بیماری بارے لوکاں نوں دسیا نیں۔ اس بھیڑی بیماری کرکے لوکیں سو-سو گلاں کردے آ۔'' بیبی کرسی 'تے بیٹھی بیماری بارے دسّ رہی ہے۔
''ایہہ تاں جو گرجندر نے کرنا سی، میری اس دھی نے کیتا۔ اگے اسیں سارا کش پتّ توں وی لکا کے رکھیا۔ بتھیرے فون کردا سی۔ ہن سبھ کش دسّ دینا۔ آ میری دھی...۔'' بیبی نے منپریت نوں کلاوے وچّ لیا اے۔ متھا چمیا اے۔
''جے ایہہ میری دھی نہ ہندی، اسیں دونوں کدوں دے اس دنیاں توں رکست ہو گئے ہندے۔'' بیبی منپریت دا سر پلوسن لگی ہوئی ہے۔
بھاپے نے ہٹکورا لیا ہے۔ سارے اوہدے پیلے پے رہے منہ ولّ ویکھن لگے ہن۔ منپریت کھڑی ہو گئی ہے۔ ڈاکٹر نے بھاپے دی نبض ٹوہی ہے۔ عینک لاہ کے اپر ولّ دیکھن لگّ پیا ہے۔
''بھور اڈاری مار گیا۔'' ڈاکٹر نے بھاپے دا منہ کپڑے نال ڈھکّ دتا ہے۔
بیبی تے منپریت رون لگّ پئیاں ہن۔ منپریت دے کیرنیں بیبی نالوں وی زیادہ ہن۔ سداگر اوہناں نوں چپّ کرا رہا ہے۔
''وے میریا بابلا، میں تاں رشتے داراں توں اوجاں لوائیاں۔ سارے پنڈ توں بدنامی کھٹی۔ پھر وی تینوں بچاء نہ سکی۔'' منپریت فٹّ-فٹّ بھاپے 'تے لٹ رہی ہے۔
بیبی تے منپریت دا چیک-چہاڑا سن کے آنڈھ-گوانڈھ آؤنا شروع ہو گیا ہے۔ میں سنّ ہویا کھڑھا ہاں۔ میریاں لتاں وچّ جان نہیں رہی۔ مینوں کجھ سجھ نہیں رہا۔ میں کی کراں؟ اک تاں من کردا کہ منپریت تے بیبی وانگ میں وی بھاپے دیاں لتاں نال چمبڑ جاواں۔ پر میری کمینگی؟ اک سوچداں بھجّ جاواں۔ ڈرائیور نوں فون کرکے واپس بلا لواں۔ اوہ مینوں لے جاوے تے جہاز چڑھا دیوے۔ میں اوہنوں کیہا وی سی-''بنگے کھڑ جاویں۔ شاید میں نال ہی چلاں۔''
میں اندر جان لئی اک پیر پٹیا ہے۔ دلی جان لئی دو پیر پچھانہ ہویا ہاں۔...بسّ اک پیر اگے تے دو پیر پچھے ہوئی جا رہے ہن۔ ہور لوک آ گئے ہن۔ وہڑھا بھر گیا ہے۔ کجھ لوک گیٹ 'تے کھڑے ہن۔ پچھواڑے والے گیٹ 'تے وی آندک-جاندک ہو گئی ہے۔ میرے کول ہن کوئی راہ نہیں بچیا۔ لتاں جواب دیئی جا رہیاں ہن۔ میری سریر جھوٹھا پے گیا ہے۔ میں دھرتی ''تے بیٹھ گیا ہاں تے چیکاں مارن لگّ پیا ہاں۔
